Sądowa Wisznia – najstarsze po Lwowie miasto Rusi Czerwonej

Dzisiejsza Sądowa Wisznia to liczące nieco ponad 7 tysięcy mieszkańców miasteczko położone 48 km na zachód od Lwowa. Po raz pierwszy wzmiankowana była w 1230 roku jako ruski gród Wisznia należący do księstwa halicko-wołyńskiego.

W najstarszej kronice kronikarza ruskiego Nestora z roku 981 znajduje się pierwsza wzmianka o terenach, na których położone były Wisznia i Mościska: „Poszedł Włodzimierz na Lachów i zajął im grody ich Przemyśl, Czerwień i inne grody mnogie, które i do dziś są pod Rusią”. Prawdopodobnym jest że wcześniej tereny te należały do Państwa Mieszka I.

W czasie wyprawy wojennej w 1018 r. odbił te tereny Bolesław I Chrobry. Polska ponownie utraciła je w roku 1031. Z powrotem przyłączył je Bolesław II Szczodry w 1069 r. Znów utracił te ziemie Władysław I Herman, gdy weszły one w skład Rusi Kijowskiej. Kolejna pisemna wzmianka o tych terenach pochodzi z czasów, gdy ziemia ta należała do książąt ruskich. Zapis w kronikach ruskich – Latopisie Hipackim z roku 1150, mówiący, że król węgierski Gejza II „przeszedł góry i wziął gród Sanok i posadnika jego i wiosek w Przemyskiem wiele zajął” W 1340 r. prawem spadkobierstwa posiadł te ziemie Kazimierz III Wielki i włączył do Królestwa Polskiego.

W latopisie halicko-wołyńskim znajduje się pierwszy pisemny dokument z 1244 r., który wspomina o tym, że na rzece Siczyci stara nazwa Sicznej w pobliżu Mostycz (stara nazwa Mościsk) rozpętała się bitwa między wojskami kniazia Danyły Halickiego i Rościsława Michajłowicza.

Do Polski Sądowa Wisznia została przyłączona w 1349 roku, a w 1368 uzyskała z rąk króla Kazimierza Wielkiego magdeburskie prawa miejskie. Jest po Lwowie najstarszym miastem całej Rusi Czerwonej. Pierwsza parafia katolicka powstała tu przed 1393 r.

Wisznia była miastem królewskim i ośrodkiem starostwa. Od 1443 r. odbywały się tu sejmiki generalne województwa ruskiego dla ziem lwowskiej, przemyskiej i sanockiej, na których wybierano posłów na Sejm, deputatów do trybunałów i urzędników ziemskich. Rozstrzygano też wiele spraw lokalnych, również sądowych, i stąd od 1545 r. miasto było oficjalnie zwane Sądową Wisznią. Obrady najczęściej toczyły się w kościele.

Rozległe błonia pomiędzy Sądową Wisznią a Rodatyczami były miejscem tzw. popisów, czyli zbrojnych przeglądów szlachty ziemi przemyskiej, które urządzano tu przy szczególnie ważnych okazjach, w odróżnieniu od zwykłych, corocznych popisów, które odbywały się pod Medyką. Te wielkie zjazdy szlachty, dogodne położenie przy gościńcu ze Lwowa do Przemyśla, a także przywileje otrzymywane z rąk kolejnych władców były podstawą pomyślności miasta.

W Sądowej Wiszni w czasach I RP dobrze rozwijało się rzemiosło oraz handel, szeroko znane były tutejsze targi na bydło, znajdowały się też w Wiszni duże składy soli.
Niestety miasta nie omijały zbrojne napady. W 1498 r. złupili je Wołosi, następnie kilkakrotnie Tatarzy, a w 1648 r. Kozacy.

Pod koniec XVI w. miejscowy proboszcz Marcin Krowicki przeszedł na kalwinizm i zamienił drewniany kościół w zbór. Katolicy odzyskali go w 1612 r.

W XVII w. Sądowa Wisznia była jednym z głównych ośrodków ikonopisania w eparchii lwowskiej.

W 1730 r. dzierżący wspólnie wiszeńskie starostwo kasztelan lwowski Jan Siemieński i łowczy kijowski Franciszek Zawadzki ufundowali w Sądowej Wiszni klasztor reformatów. W latach 1711-12 okolice miasta ucierpiały od szarańczy, a w jej następstwie od głodu.

Słowo Polskie na podstawie tekstu Grzegorza Rąkowskiego, 24.04.17 r.