131 lat temu w Kamieńcu Podolski zmarł dr. Józef Antoni Rolle – historyk polsko-ukraiński, lekarz-psychiatra, działacz społeczny, pisarz i poeta, członek honorowy Akademii Nauk w Krakowie, autor wielu opracowań medycznych oraz historycznych.
Rolle urodził się w w 1829 roku w Henrykówce niedaleko Szarogrodu (obecnie na terenie obwodu winnickiego na Ukrainie), wówczas pow. mohylowskiego guberni podolskiej w spolszczonej rodzinie pochodzenia francuskiego.
Uczęszczał do gimnazjum w Winnicy, a następnie w Niemirowie. Studiował na Uniwersytecie Kijowskim im. św. Włodzimierza na wydziale lekarskim. Ukończył go w 1855 r., i podjął pracę jako lekarz w miasteczku Jaryszów, uzyskując opinię dobrego lekarza i społecznika.
W 1860 roku Józef Antoni wyjechał do Paryża, gdzie kontynuował naukę. Po ukończeniu studiów poświęcił się psychiatrii: odbył staż w Sonnenstein koło Drezna (1858), a następnie pracował w paryskich ośrodkach psychiatrycznych. W 1861 roku przeprowadził się do Kamieńca Podolskiego, gdzie objął stanowisko kierownika oddziału dla umysłowo chorych, i z powodzeniem leczył urzędników, duchowieństwo, młodzież szkolną i ubogich, pozostawiając po sobie najlepsze wspomnienie nie tylko w sercach inteligentnych mieszkańców miasta i okolic, ale także wszystkich biednych ludzi.
Mimo że nie piastował stanowiska naukowego, pozostawił po sobie znaczący dorobek, obejmujący ponad 70 dzieł. Był autorem licznych monografii, artykułów i esejów o tematyce historycznej dotyczącej Prawobrzeżnej Ukrainy XVI-XIX w., opartych głównie na materiałach archiwalnych (w szczególności z prywatnych archiwów dworskich), publikowanych w wielu polskich wydawnictwach, później wydanych w 9 seriach. Główne dzieła A. J. Rolle – monografia „Zameczki Podolskie na kresach multańskich” (3 tomy, 1869), w której przedstawiono historię Kamieńca Podolskiego, Baru i innych miast powiatowych guberni podolskiej; „Szkice psychiatryczne” (1872, 1873); „Opowiadania historyczne” (1875 – 1887) obejmujące około 80 prac odnoszących się do Podola, Wołynia i Kijowszczyzny; „Sylwetki historyczne” (1875 – 1893); „Gawędy z przeszłości” (1878, 1879, 1893); „O dziedziczności obłąkania” (1888). Szkice historyczne sygnował pseudonimami: dr Antoni J., dr A. J., Adscriptus, Antoni J., Dr Antoni, Józef z Henrykówki, Pirożko Fulgencjusz.
Jego żoną była Idalia z domu Zaszczyńska, z którą wychowali synów – Karola (1871-1954), inżyniera i prezydenta Krakowa i Michała (1865–1932), dziennikarza, historyka, literata, Józefa, Kazimierza oraz córki Helenę i Marię. W posiadłości Rollich, położonej przy ulicy. Karmelickiej w Kamieńcu Podolskim mieściła się imponująca biblioteka, licząca kilka tysięcy woluminów i kolekcja zabytków kultury narodowej. Czasami Rolle organizował dni otwarte, których atmosfera wywarła znaczący wpływ m.in. na Józefa Kallenbacha, bywali tu również Tadeusz Korzon, Kornel Ujejski, Włodzimierz Spasowicz, Adam Pług.
W latach 1882–1894 Rolle był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, członkiem wielu towarzystw lekarskich i komisji historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie.
Zmarł w 1894 r. w Kamieńcu Podolskim. Pochowany został na cmentarzu katolickim w dzielnicy Polskie Folwarki. Jego grobowiec zniszczyli bolszewicy w latach 30. XX wieku. W katedrze w Kamieńcu Podolskim po śmierci Rollego ze środków społecznych ufundowano jego pomnik też zniszczony w 1919 przez żołnierzy Armii Czerwonej, którzy wówczas okupowali miasto.
Lidia Baranowska, fot. itoldya420.getarchive.net, 13 marca 2025 r.
Leave a Reply