Fot. Sejm RP
Zygmunt Miłkowski (znany również pod pseudonimem Teodor Tomasz Jeż) to polski pisarz-romantyk, publicysta, działacz społeczny i polityk, walczący o niepodległość Polski jako przywódca Ligi Polskiej. W uznaniu dla jego zasług Sejm RP ustanowił rok 2024 Rokiem Zygmunta Miłkowskiego.
Urodził się 23 marca 1824 roku w Saraceji na Podolu wschodnim (obecnie na terenie nieuznawanego Naddniestrza).
Uczył się w Liceum Richelieu’ego w Odessie (1843-1846), studiował na Uniwersytecie Kijowskim (1847-1848). Brał udział w powstaniu węgierskim 1848 r. Po powstaniu został internowany do Turcji, następnie wyemigrował do Anglii. Od 1961 mieszkał w Rumunii.
W 1863 roku podczas powstania styczniowego zorganizował oddział powstańczy, który miał przejść przez Rumunię i Besarabię ze strony Bułgarii, dołączyć do innych oddziałów powstańczych na Podolu i kontynuować walkę wyzwoleńczą. Zgodnie z nieudanym planem oddział Miłkowskiego miał połączyć się w Odessie z oddziałem Menottiego Garibaldiego, który wylądował tu wcześniej.
Jedno z ostatnich zdań jego pamiętnika „Ze wspomnień odeskich” (Warszawa, 1893 r.) brzmi: „Wolałbym, żeby moja ręka uschła, niż rzuciłbym kamień w Odessę”, tłumaczone jest najprawdopodobniej jako odpowiedź na wysuwane mu zarzuty o wyrządzeniu szkody miastu.
W bitwie pod Costangalią (Rumunia) oddział został pokonany i przekazany przez wojska rumuńskie rządowi Austro-Węgier i uwięziony we Lwowie. W latach 1864-1866 mieszkał w Belgradzie, w latach 1866-1872 – w Brukseli. Od 1872 osiadł w Szwajcarii, gdzie mieszkał do końca życia.
Jeż był jednym z założycieli Ligi Polskiej i Polskiej Ligi Narodowej, które powstały w ramach partii Narodowo-Demokratycznej. Był redaktorem gazety „Wolne Polskie Słowo” wydawanej w Paryżu. Autor powieści, tłumaczeń, dzieł historycznych i publicystycznych, broszur politycznych, biografii działaczy polskiej emigracji.
Stella Mikhaylova, tłumaczenie Lidia Baranowska, 30 kwietnia 2024 r.
