Fot. Wikipedia
Postać Nicefora Czerniachowskiego jest tak samo mało znana, jak i jego rodzinnej miejscowości Czerniachów, położonej kilkanaście kilometrów na północ od Żytomierza. Wiemy na pewno, że ten zacny Polak był nie tylko badaczem i pionerem syberyjskim. Jego waleczna i brawurowa postawa jest godna przypomnienia w poniższym artykule.
Nicefor Jaxa-Czerniachowski urodził się w Czerniachowie w województwie kijowskim w pierwszej-drugiej dekadzie XVII wieku. Jest zaliczany do grona polskiej szlachty, zesłaniec, przywódca praktycznie niepodległego państwa Jaxa nad Amurem.
Nicefor w młodym wieku w roku 1632 dostał się do niewoli rosyjskiej wraz z ojcem Romanem i prawdopodobnie z siostrą i braćmi.
Jako jeniec wojenny na Syberię wkrótce został uwolniony pod warunkiem zostania na służbie carskiej. Pomagał Jerofiejowi Chabarowowi w rozszerzeniu rolnictwa nad Jenisejem. Jako setnik kozacki służył w Jenisejsku, potem w Ilimsku a później był w Kireńsku dowódcą oddziału strzegącego bezpieczeństwa szlaków handlowych w rejonie górnej Leny. Później w osadzie Ust´-Kut u ujścia rzeki Kut do Leny objął kierownictwo nad warzelnią soli w 1652.
Wojewoda ilimski Ławrientij Obuchow w 1660 porwał siostrę Czernichowskiego (według innych źródeł zgwałcił jego żonę). W odwecie Czernichowski w 1665 współorganizował bunt przeciwko wojewodzie, dognał ze swoimi Kozakami uciekającego wzdłuż rzeki Leny Obuchowa i zabił go. Następnie, by uniknąć kary za atak na carskiego dostojnika, na czele 84 Kozaków popłynął na Amur, gdzie na ziemiach spornych między Państwem Moskiewskim a Chinami zbudował twierdzę i osadę nazwaną Jaxa, na miejscu wcześniejszego fortu rosyjskiego Ałbazin zniszczonego przez Chińczyków.
W 1655 roku do zrujnowanego i opuszczonego Ałbazina przybyła wyprawa zbrojna Nicefora Czernichowskiego, polskiego zesłańca, który po zabiciu wojewody carskiego szukał wraz ze swoimi ludźmi bezpiecznego schronienia. Ponieważ wojska chińskie już odstąpiły z tego rejonu Czernichowski odbudował fort. Twierdza miała 40 x 30 m, 3 baszty, otaczał ją częstokół i fortyfikacje ziemne. Zawarł sojusze z miejscową ludnością, zwłaszcza z Daurami. Po jakimś czasie wokół głównego fortu powstały mniejsze osady podporządkowane Czernichowskiemu. Nawiązał korespondencję dyplomatyczną z Pekinem w języku polskim.
W dokumentach chińskich tego okresu nazywano obszar rządzony przez Polaka państwem Jaxa lub Jaksa. Czernichowski kilka razy skutecznie odparł wyprawy rosyjskie, prowadząc jednocześnie negocjacje z Rosją i płacąc carowi dobrowolną daninę.
W ich wyniku doszło do porozumienia, na podstawie którego Czerniachowski ze swoimi ziemiami w 1669 przyjął poddaństwo rosyjskie i wyraził skruchę za zabójstwo wojewody carskiego, natomiast car ukazem z 15 marca 1672 skazał Czernichowskiego wraz ze współtowarzyszami na śmierć za morderstwo, a ukazem wydanym dwa dni później ułaskawił wszystkich i dał im nagrodę pieniężną. W tym samym roku mianował Czernichowskiego wicewojewodą ałbazińskim. W 1675 Czernichowski stanął na czele wyprawy rosyjskiej przeciwko Chinom w północnej Mandżurii. Zmarł tuż po tej wyprawie. W różnych źródłach podaje się datę śmierci (i wyprawy do Mandżurii) na 1674 lub 1675.
Otóż do 1669 roku Czerniachowski utrzymywał praktyczną niezależność swego państewka, dzięki czemu przypuszczalnie uniknął interwencji Mandżurów, którzy wiedzieli, iż carskie władze uważają go za buntownika.
Po śmierci Czerniachowskiego Qingowie ponowili plany likwidacji rosyjskich osad nad Amurem. Od 1682 roku pod Ałbazinem operowały oddziały cesarskie. W czerwcu 1685 roku rozpoczęły one regularne oblężenie twierdzy, które w chińskiej historii jest znane jako wojna o Jaksę.
Obecnie Jaxa istnieje pod nazwą Ałbazino. A jego herbem jest orzeł trzymający w paznokciach kuszę i strzałę. Ten herb do złudzenia przypomina tradycyjne polskie herby szlacheckie.
Słowo Polskie, za: wiki, wiki2, omtg, wsgpp, 30 lipca 2022 r.
