Józef Bohdan Zaleski urodził się w 1802 roku we wsi Bohatyrka, znajdującej się w jednakowej odległości od Winnicy, Żytomierza i Kijowa. Pochodził z wielodzietnej, niezbyt zamożnej rodziny szlacheckiej. Jego dzieciństwo było trudne, naznaczone cierpieniem – poeta bowiem w kilka miesięcy po swoich narodzinach stracił matkę. Lata dziecięce J. B. Zaleski spędził na wsi, w bliskim kontakcie z ukraińską przyrodą i miejscowym folklorem. Miało to niebagatelny wpływ na jego późniejszą twórczość.
Młody Bogdan podjął pierwsze próby poetyckie już w szkole, poznał wówczas m. in. Seweryna Goszczyńskiego, z którym połączyła go wieloletnia przyjaźń. Pierwsze utwory Zaleskiego wydrukowane zostały natomiast w 1819 roku. Były to przekłady Horacego. W 1820 roku poeta wyemigrował do Warszawy, by tam rozwinąć swoje możliwości twórcze. W Warszawie, w ciągu około dziesięcioletniego pobytu, poeta wydrukował około trzydziestu utworów. Spotkał się z bardzo przychylnymi opiniami krytyki. Podczas pobytu w stolicy angażował się w działalność patriotyczną. Był redaktorem w Kurierze Polskim, a także w Nowej Polsce. W 1831 roku opuścił Warszawę, aby dołączyć do pułku gen. Szembeka i uczestniczyć w Powstaniu Listopadowym. Brał udział w licznych bitwach, jednocześnie pisząc relacje z frontu do Nowej Polski. Po kapitulacji Warszawy został odznaczony krzyżem Virtuti Miltari. Po ostatecznym upadku powstania poeta przedostał się do Prus, następnie do Lwowa, a ostatecznie, w 1832 roku, udał się do Paryża. Tam też prowadził aktywną działalność emigracyjną (był m.in. redaktorem Pielgrzyma Polskiego, członkiem Komitetu Narodowego Emigracji Polskiej, a także współzałożycielem Towarzystwa Słowiańskiego). W Paryżu Zaleski poznał Adama Mickiewicza, z którym przez lata się przyjaźnił (obu poetów poróżniło dopiero wstąpienie wieszcza do kręgu towiańczyków). Ostatnie lata życia przyniosły poecie cierpienie. Zaleskiemu przyszło pogrzebać najbliższe sobie osoby – najpierw zmarł jego najmłodszy syn, kilka lat później – wieloletni przyjaciel Józef Zaleski, a następnie ukochana żona poety – Zofia. Po jej śmierci poeta zamieszkał w Villepreux, wraz z córką i jej mężem. Niestety, wkrótce także i oni umarli! Zaleski został zupełnie sam, w dodatku niemal całkowicie stracił wzrok. Zmarł kilka miesięcy później, w marcu 1886 roku.
Józef Bohdan Zaleski należał do poetów pierwszego pokolenia romantyków. Jego twórczość, obok dorobku poetów takich jak Seweryn Goszczyński czy Antoni Malczewski zaliczana jest do tzw. szkoły ukraińskiej. Zaleski jest przykładem poety zapomnianego. Świadczy o tym chociażby fakt, że przez blisko 40 lat w powojennej Polsce nie wznowiono żadnego zbioru jego poezji. Zapomnienie dorobku Zaleskiego jest tym bardziej zaskakujące, że w czasach sobie współczesnych był poetą znajdującym się w czołówce najlepszych twórców, niejednokrotnie nawet przed Juliuszem Słowackim. Stworzył własny program poetycki, nazywany przez badaczy romantyzmem sentymentalnym.
Twórczość Józefa Bohdana Zaleskiego przepełniona jest inspiracjami zaczerpniętymi z folkloru ukraińskiego. Poeta traktuje kraj lat dziecinnych jako swoistą Arkadię. We wczesnej twórczości Zaleski zajmował się przede wszystkim przekładami (m. in. z Horacego). Stopniowo ustąpiły one jednak miejsca utworom związanym tematycznie z miejscem pochodzenia poety – z Ukrainą. Poeta tworzył wówczas przede wszystkim narracyjne dumy rycersko-kozackie, a także utwory liryczno-refleksyjne wzorowane na pieśniach ludowych. Zaleski posługiwał się w swojej poezji trzema stałymi symbolami.
Pierwszym z nich była postać ukraińskiego barda Bojana, który był dla poety swego rodzaju wzorcem. Zaleski, nawiązując do Bojana, chciał odtworzyć stylistykę i nastrój dum ukraińskich. Kolejnym symbolem w poezji Zaleskiego był skowronek lub słowik. Symbol ten miał podkreślać pokorną postawę poety. Jego twórczość była daleka od romantycznego buntu, prometeizmu. Zaleski przyjmował postawę raczej pokorną, podporządkowaną wyrokom boskim. Ostatnim stałym symbolem w poezji Zaleskiego było dzieciństwo. Tym symbolem poeta nawiązywał do Schillera. Dziecięca prostota w poezji Zaleskiego odwołuje się do naturalności, spontaniczności. Poeta widzi swoisty geniusz w sposobie patrzenia na świat oczyma dziecka. Dlatego też takie widzenie świata wprowadził do swojej twórczości.
Olga Matyjaszczyk
GK
