W tym roku obchodzimy 150. rocznicę Powstania Styczniowego. Dla Polaków w Polsce i poza granicami kraju jest okazja do rozważania jeszcze raz nad tym jak krętą droga do Niepodległości, wywalczonej w 1918 roku, szli Polacy. Do dziś wśród historyków i różnego rodzaju działaczy odbywają się dyskusję czy potrzebne były te ”bezskuteczne” powstania z lat 1830 – 1863.
Chociaż Powstanie Styczniowe zostało stłumione tak samo jak i Listopadowe, ale te ruchy wyzwoleńcze wywarły wielki wpływ na formowanie nastrojów społeczeństwa w całej carskiej Rosji. Jak to nie wygląda dziwnie, ale w tamtych czasach poparło Polaków wiele wybitnych Rosjan – Mikołaj Czernyszewski, Aleksander Gercen, Mikołaj Ogariow, Mikołaj Pirogow oraz hrabia Lew Tołstoj.
Historyczne losy Polaków i Rosjan, kilka wieków sąsiedztwa i wzajemnego zrozumienia, rywalizacje i wojny, rozbiory Polski z udziałem Rosji, wyzwoleńczy polski ruch narodowy, oraz wspólna walka Polaków i Rosjan z Caratem (rewolucja 1905 roku), doprowadziło do tego, że rządząca szowinistyczna czołówka Rosji zaczęła określać Polaków mianem zesłańców Piekła i wcieleniem Zła.
Rosyjscy urzędnicy celowo narzucali zwykłym obywatelom opinię o sylwetce wroga-Polaka i pod koniec XIX wieku w skutek tej presji i ideologicznej propagandy im się to częściowo udało.
Już w 1911 roku znany dziennikarz Meńshikow tak pisał o rozbiorach Polski w swym artykule „Wątpliwi krewni” -„Pod płaszczykiem „bratnich” słowian, wprowadziliśmy pod swój dach zatwardziałego wroga, wroga od tysięcy lat, który przez długie wieki przygnębiał Ruś Zachodnią i jako historyczną misję postrzegał nasilenie tego ucisku”. Tego typu wypowiedzi ciągle i agresywnie brzmiały z ust rosyjskich nacjonalistów.
Tym bardziej wśród ówczesnej carskiej propagandy zaskakująco i niespodziewanie zabrzmiał szczery i odważny głos słynnego pisarza hrabiego Lwa Tołstogo. Tołstoj się przyznał, że od dzieciństwa był wychowywany w duchu nienawiści do Polaków. Dopiero później, już będąc w wieku dojrzałym, poznał prawdziwą historię walki polskiego narodu o niepodległość, zbadał życie Polaków na zesłaniu. I to na tyle dotknęło rosyjskiego pisarza, że pragnąc odpokutować tą zaszczepioną mu nienawiść, Lew Tołstoj w 1906 roku napisał opowiadanie „Za co?”
W tym opowiadaniu Lew Tołstoj wyraził szczerą sympatię uczestnikom Powstania Listopadowego z 1830 roku jak również uczestnikom kolejnych walk wyzwoleńczych – w 1846 roku i 1863-64 (Powstanie Styczniowe) a nawet pierwszej rewolucji rosyjskiej 1905 roku.
Lew Tołstoj wcielił się w rolę sumienia narodu rosyjskiego, stał się jego wieszczem. Po raz pierwszy w historii Rosji on głośno i ostro zapytał „Za co?”. Czym zawinił przed narodem rosyjskim lud polski, jakim prawem Rosja na początku podzieliła Rzeczpospolitą a następnie przez dziesięciolecia agresywnie i głośno oburzono obwiniała Polaków za udział w ruchu wyzwoleńczym, powstaniach zbrojnych przeciwko caratu?
Wielki rosyjski pisarz wzbogacił jasnymi barwami sylwetkę Polaka w literaturze rosyjskiej i polskiej. Pisarz podjął próbę zmienić percepcję narodu rosyjskiego, który znalazł się pod wpływem propagandy carskiej władzy i pod presją ideologiczną. To, co faktycznie miało wpływ na publiczną opinie społeczeństwa rosyjskiego, tą opinię i formowało.
Na zakończenie roku szkolnego Stowarzyszenie „Świetlica Polska” zorganizowało konferencję literacką ze studentami, i dyskusję w małych grupach, po której wszyscy uczestnicy konferencji wspólnie obejrzeli film Jerzego Kawalerowicza “Za co?” i, jak zwykle, po filmie omówili na ile reżyserowi udało się przedstawić prawdziwą historię Migurskiego, głównego bohatera opowiadania Tołstogo, czy udało się aktorom przekazać duch tego opowiadania rosyjskiego pisarza.
Z wielkim zainteresowaniem odebrano na konferencji informację o tym, że historia opisana przez Lwa Tołstogo w opowiadaniu “ Za co?” została nakręcona dzięki Jerzemu Kawalerowiczowi (to był wspólny projekt studia „KADR” i Mosfilmu jeszcze z 1995 roku), a w latach 30. XX wieku nawet napisano operę pod tym tytułem. Sylwetkę uczestnika Listopadowego Powstania szlachetnego Polaka Migurskiego nam, potomkom miejscowych Polaków, przybliżył wspaniały aktor Artur Żmijewski.
Na zakończenie spotkania wszyscy uczestnicy konferencji podziękowali sobie na wzajem za przyjemnie spędzony czas oraz za nowe doświadczenia i otwarcie na nowo dla siebie Lwa Tołstogo jako przyjaciela Polaków.
Dr Walery Istoszyn
Prezes Stowarzyszenia „Świetlica Polska”
Winnica
Zdjęcia z imprezy
{morfeo 344}
