Plakat przypominający o lokowaniu miasta Lityń na prawie magdeburskim, Fot. Redakcja
Prawie każda ukraińska gromada położona na terenie byłej Rzeczpospolitej Obojga Narodów ma na swoim terenie miejscowości lokowane na prawie magdeburskim.
Pokazany na zdjęciu plakat został umieszczony przy wjeździe do podolskiego miasteczka Lityń położonego niedaleko Winnicy. Napis „Magdeburger Recht 1578” głosi, że prawa miejskie oraz europejski układ ulic i praw mieszczan obowiązywał tu od końca XVI wieku. W centrum Winnicy powstała Kolumna Prawa Magdeburskiego. Pomnik nadania Kijowowi tego przywileju umieszczono nawet po okupacji miasta przez Imperium Rosyjskie. Dlaczego te regulacje są tak ważne?
Prawo magdeburskie od końca XII wieku było wzorem dla praw innych miast wschodnioniemieckich, służyło także za wzór przy kształtowaniu się tzw. prawa niemieckiego w Polsce (głównie na Śląsku, w Małopolsce i Wielkopolsce), a potem na Litwie i Ukrainie.
Na praktyce polegało na wprowadzeniu nowego układu pól i regularnej zabudowy. W okresie późniejszym także przenoszenie istniejących wsi z prawa polskiego na prawo niemieckie.
Akt lokacyjny określał prawa i obowiązki zasadźcy i chłopów. Lokacje na prawie niemieckim już w samym swych akcie gwarantowały prawa mieszczan (prawa miejskie).
Skoro taką wagę przywiązujemy do rocznicy nadania prawa miejskiego, magdeburskiego, to oczywiście rodzi się pytanie dlaczego ów akt miał takie znacznie?
Granice państw w Średniowieczu miały znaczenie polityczne, ale nie gospodarcze, przepływ kapitału, rąk do pracy i handel cieszyły się jeszcze większą wolnością, porównywalną jedynie z tym, co dzieje się obecnie na terenie Unii Europejskiej. Prawo miejskie z Magdeburga było tak jasno i zrozumiale sformułowane, iż władcy i miasta korzystali z niego tworząc gęstą sieć wielkiej rodziny miast prawa na obszarze Europy Środkowo-Wschodniej. Miejskie prawo magdeburskie rozpoczęło swój tryumfalny marsz przez Europę aż do końca XVIII wieku. Otrzymały je nie tylko tak duże miasta jak Lwów czy Wilno, Kijów (1494), Winnica i tysiące innych mniejszych miast, takich jak Lityń.
Prawo magdeburskie miało praktyczne znaczenie, porządkujące ład przestrzenny poprzez wytyczenie Rynku i regularnej sieci ulic przecinających się pod kątem prostym. Całą powierzchnię miasta dzielono na działki budowlane w kształcie prostokątów, które do Rynku przylegały krótszymi bokami. Na Rynku stał ratusz i kramy miejskie, a zatem rynek stanowił centrum administracyjno – handlowe, gdzie skupiało się życie codzienne. Wszelkie zrzeszenia i bractwa rzemieślnicze, czyli cechy otrzymały prawa samorządowe. Miasteczka otrzymały prawo do organizowania jarmarków.
Słowo Polskie, 9 października 2022 r.
