Koniec lat 20 – początek lat 30. stał się tragiczny w skutkach dla wiernych kościoła rzymskokatolickiego. Władze sowieckie znacjonalizowały w tym okresie m.in. budynki klasztoru karmelitów bosych w Berdyczowie, świętego miejsca dla katolików na Ukrainie i w Polsce, zabytku architektury XVII-XVIII wieku.
Budynki klasztorne, przekształcono w obiekty komunalne i doprowadzono do stanu niehigienicznego, gdzie „znajdowali schronienie przemytnicy, prostytucja, elementy przestępcze i osoby niepracujące”. Społeczność katolicka została oskarżona o niegospodarność i niechlujstwo. Uchwałą Rady Komisarzy Ludowych Ukraińskiej SRR z 20 sierpnia 1927 roku teren klasztoru karmelitów został ogłoszony państwowym rezerwatem historyczno-kulturalnym o znaczeniu republikańskim.
Kierownik rezerwatu, T. M. Mowczaniwski (1899-1938), zainicjował utworzenie na jego terytorium pierwszego muzeum katolicyzmu w ZSRR, zwanego Wszechukraińskim „Czerwonym Watykanem”. Szef rezerwatu twierdził, że „klasztor, który przez trzy wieki odgrywał w tym regionie ważną reakcyjną rolę polityczną, nie zaprzestał swojej szkodliwej pracy, ale wręcz ją rozpowszechnił w czasie rewolucji proletariackiej.
Od drugiej połowy lat dwudziestych XX wieku na Żytomierszczyźnie nasiliły się represje wobec Kościoła rzymskokatolickiego. Czasopisma religijne zostały zakazane, masowo zamykano kościoły, synagogi, cerkwie i domy modlitwy. Ich pomieszczenia wykorzystywano jako koszary, kluby wiejskie, magazyny i wysypiska śmieci, a czasem po prostu burzono, co wywołało oburzenie wśród wiernych. Mieszkańcy wsi Pokostówka np. oraz kilku innych wsi należących do rejonu markchlewskiego protestowali przeciwko zamiarom władz sowieckich przebudować kościół na szkołę, a majątek księdza na przedszkole. W efekcie 17 mieszkańców wsi zostało uwięzionych pod zarzutem kontrrewolucyjnej agitacji. Wśród nich byli członkowie rady wiejskiej i członkini powiatowego komitetu wykonawczego K. Drohomirecka.
W Krasyówce, w rejonie jaruńskim, w marcu 1930 roku tłum mieszkańców wsi zażądał od rady wiejskiej zwrotu dzwonów zdjętych z cerkwi. Ludzie otoczyli teren, wyważyli drzwi i pobili przewodniczącego rady wiejskiej. Do wsi przybyła grupa operacyjna GPU i rozpoczęła aresztowania „kułaków i elementów kontrrewolucyjnych”. Gdy mieszkańcy wsi próbowali stawić opór, zabito tzw. kułaka i żonę jednego z „kułaków”, a kołchoźnik i dwie kobiety zostały ranne.
Kolejny kościół został zamknięty i przekształcony w kino przy kościele we wsi Spyczeńce w powiecie berdyczowskim. Jego oficjalne zamknięcie zostało sformalizowane za zgodą Wszechukraińskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego pod koniec 1931 roku.
Pod koniec lat dwudziestych XX wieku GPU stosowało taktykę tworzenia fikcyjnych kontrrewolucyjnych grup i organizacji duchownych, represjonując księży jako przywódców i członków takich organizacji. We wsi Sadki w powiecie berdyczowskim mieszkańcy zbuntowali się przeciwko polityce podatkowej. Przywódcą został A. W. Melnyczuk. 9 listopada 1924 roku wołyński oddział gubernialny GPU Ukraińskiej SRR aresztował Andrija Fedukowicza, księdza żytomierskiej katedry, który pod presją podpisał list do papieża Piusa XI, w którym przyznał się do szpiegostwa i kontrrewolucyjnej działalności rzymskich katolików na Ukrainie. List ten stał się przyczyną licznych publikacji w prasie o gniazdach polskich szpiegów i kontrrewolucjonistów w kościołach, a później do masowych represji wobec polskiego duchowieństwa.
W latach 1926–1931 pod różnymi pretekstami aresztowano i skazano księży, którzy przybyli na Ukrainę w latach 1921–1923 w celu pełnienia funkcji duszpasterskich – B. J. Żylińskiego (Korosteń), W. Kryweńczyka (Korostyszów), J. C. Kotwickiego (Żytomierz), S. I. Słowińskiego (Romanów) i innych. Oskarżono ich o działalność kontrrewolucyjną przeciwko Związkowi Radzieckiemu i szpiegostwo na rzecz Polski.
Opis ilustracji: Wnętrze klasztoru Karmelitów w Berdyczowie przed zniszczeniami spowodowanymi działalnością władz sowieckich w latach 20-30 XX w.
Leave a Reply