W 1610 roku Skorogródek (jak wówczas nazywano dzisiejszą Gorodkiwkę) został wykupiony przez księżnę Zofię Różyńską. Wieś była zniszczona przez liczną hordę Tatarów krymskich i zamieniona w opustoszałe, zdewastowane i niezamieszkane miejsce, leżące przy Czarnym Szlaku, przez który Tatarzy atakowali zachodnie połacie I Rzeczpospolitej.
Nowa właścicielka Skorogródka osiedliła swoich poddanych na prawym brzegu rzeki Gujwy, gdzie oni budowali i zagospodarowywali pola w nowy sposób.
Zofia Różyńska należała do kohorty „bajkowych Amazonek”, jak polski historyk Józef Rolle nazwał wołyńskie kobiety z XVI–XVII wieku. Te szlachcianki charakteryzowały się bojowością i odwagą. Jeździły konno, strzelały z karabinów, urządzały zasadzki na drogach i szturmowały zamki osobistych wrogów. Szlachcianki, samodzielnie lub wspólnie ze swoimi mężami, tworzyły jednostkę wojskową liczącą od 100 do 1500 ludzi.
Życie w ukrainnych województwach I RP w XVI-XVII wieku było nieustanną walką o własność ziemską, ciągłym starciem, najazdami i rabunkami sąsiadów. Szlachcianki miały wysoką pozycję w społeczeństwie i aktywnie uczestniczyły w życiu publicznym i politycznym, były zaangażowane we wszystkie wydarzenia społeczne i były gotowe bronić praw i interesów z bronią w ręku.
Zofia była żoną księcia Romana Różyńskiego, mieszkali w Kotelnej. W 1608 roku jej mąż pożyczył sporo od sąsiadów i zastawił swoje dobra w Różynie jako zabezpieczenie długu. W kampanii Lżedymitra przeciwko Moskwie, Roman Różyński został dowódcą jego wojsk, a w bitwach pod Orłem i Bołchowem dwukrotnie pokonał i rozproszył armię carską dowodzoną przez D. Szujskiego i W. Golicyna. Podczas bitwy pod Moskwą 6 marca 1610 roku został ranny strzałą, i w ciągu miesiąca zmarł.
Wierzyciele zmarłego męża natychmiast zaczęli domagać się od księżnej zwrotu pożyczek. Próby Zofii zastawić część swoich wsi lub oddać je w posiadanie na kilka lat nie przyniosły większych korzyści, dlatego każdy wierzyciel zaczął przejmować majątek Romana Różyńskiego. Z majątku Różyńskich pozostała Kotelna. 10 listopada 1610 roku ona wyruszyła na wojnę ze swoim osobistym wrogiem, potężnym i dzielnym Joachimem Boguszewiczem Koreckim. Księżna Zofia zaatakowała książęcą posiadłość i zatriumfowała. Wkrótce jej wojska zdobywają majątek Michała Siły Nowickiego, walczą z uzbrojonymi sługami Fryderyka i Eustachego Tyszkiewiczów, znowu z Koreckim.
Największym „zwycięstwem” wołyńskiej „bajkowej Amazonki” była zorganizowana przez nią masowa wycinka dąbrów litewskiego podskarbiego dworskiego J. Tyszkiewicza w Moszkowcach. Nieco później księżna Różyńska zorganizowała operację wojskową, mającą na celu zajęcie ziem podkomorzego kijowskiego Samijła Hornostaja.
Oto metody, dzięki którym wdowa odzyskiwała cały majątek zmarłego męża.
Wojownicza natura księżnej i długa seria procesów, które wytaczali jej sąsiedzi, nie przeszkodziły kasztelanowi wileńskiemu, księciu Hieronimowi Chodkiewiczowi, dostrzec w niej kobietę atrakcyjną i uwodzicielską, którą poślubił w 1614 roku. Dzięki niemu księżniczka zyskała dostęp do najwyższych kręgów Rzeczypospolitej Obojga Narodów i stała się wyznaczniczką ówczesnej mody.
W 1617 roku Zofia Chodkiewiczowa owdowiała i wróciła do Różyna. Groźna dla sąsiadów, była dobrą gospodynią dla swoich poddanych, których liczba stale rosła w wyniku zasiedlania tych ziem, głównie przez zbiegłych chłopów.
Pod koniec życia sprzedała włości wojewodzie kijowskiemu Tomaszowi Zamoyskiemu, a sama osiedliła się w Bełzie (obecnie powiat czerwonogradzki, obwód lwowski), w ufundowanym przez siebie kościele dominikanów, w nimże zmarła.
Lidia Baranowska za: Iwan Sawicki, fot.: ilustracja przykładowa, 28 września 2025 r.
Leave a Reply