Fot. Kościół oraz dworzec kolejowy w Żmerynce. Fot. http://kustoagro.com/
W sprawozdaniach za rok 1964 władze komunistyczne tak opisywały sytuację wiernych kościoła rzymskokatololickiego w winnickich Czerniowcach: w niedzielę i święta wielkimi grupami gromadzą się na cmentarzu i „na wolnym powietrzu” celebrują liturgię. Należy przyznać, że przez zamknięcie kościoła i wyrejestrowanie parafii oczekiwanych rezultatów nie osiągnęliśmy….
W związku z decyzjami komunistycznych władz w 1960 roku, które skutkowały ograniczeniem liczby wiernych identyfikujących się z Kościołem katolickim, następowały inne, uwidaczniające się w decyzjach administracyjnych: np. zamknięcie czterech świątyń i wywiezienie do Polski dwóch kapłanów: W. Olszowskiego i M. Wilka.
Efekty tych działań były wyraźnie zauważalne w urzędniczych sprawozdaniach.
Pod koniec 1961 r. funkcjonowało już tylko 14 kościołów (zamknięto kościoły w Winnicy, Snitkowie, Brahiłowie i Skarżyńcach). Zapewne w zależności od rangi mocodawców charakter składanych sprawozdań zawierał różne dane.
Według bowiem sprawozdania pełnomocnika z 1 stycznia 1962 r. informacja przedstawiała się następująco: funkcjonujących parafii – 17, kościołów – 14 wiernych – 5972. Według natomiast innego sprawozdania P. Krywczaka liczbę wiernych określono nadal na 23 tysiące osób.
Do największych parafii należały wówczas: Szarogród – 1200 wiernych, Żmerynka – 650, Miastkówka – 850 i Chmielnik – 650.
W tym czasie w 4 kościołach posługę duszpasterską pełnił ks. A. Chomicki, a w następnych 10 świątyniach – ks. E. Tyndyra i ks. W. Darzycki.
Niemniej oceniając sytuację religijną Kościoła katolickiego, pełnomocnik władz ds. religii Kryżanowski napisał w sprawozdaniu przewodniczącemu Rady Obwodowej – M.. Słobodianiukowi: „[…] liczba modlących się w kościołach [w 1961 r.] nie zmniejsza się, a w niektórych, jak szarogrodzkim, barskim, żmeryńskim, zwielokrotniła się. Chodzą się tam modlić katolicy z zamkniętych kościołów: Winnicy, Snitkowa, Brahiłowa. W następstwie tego zwiększyła się też liczba katolików modlących się na cmentarzach”.
Władze zdołały ustalić, jak oznajmił to uczestnikom spotkania w urzędzie ds. religii w Moskwie 18 września 1962 r. jej przewodniczący A. Puzin, że „według posiadanych przez nas informacji ogromne pełnomocnictwa w sprawie zarządzania Kościołem katolickim w ZSRR, Watykan przekazał polskiemu kardynałowi Wyszyńskiemu”. Chociaż rok wcześniej władze nie dysponowały żadnymi dowodami na ten temat.
Praktycznie nie nastąpiły też poważniejsze zmiany w stanie posiadania Kościoła katolickiego w następnym roku. Nadal bowiem około 23 tys. wiernych należało do 14 parafii, a do pozostałych 4 parafii, które nie miały oficjalnego pozwolenia do sprawowania kultu religijnego, należało 2500 osób.
Z liczby 14 kościołów 5 rozmieszczonych było w miastach i miasteczkach, gdzie liczba wiernych dochodziła do 9650 osób, do pozostałych zaś 9 kościołów rozmieszczonych w wioskach należało 13 890 wiernych. Posługę duszpasterską wobec nich sprawowali księża: A. Chomicki, który stałą troską duszpasterską
otaczał parafię Szarogród i Żdanowo [Murafa], okresowo – Bar i Łuczyniec; ks. W. Darzycki – stale Gorodkówkę [Miastkówkę], okresowo – Wierzbowiec I Czeczelnik, Kopijówkę, Mołczany; ks. E. Tyndyra – stale Chmielnik, okresowo – Żmerynkę, Krasne, Dzierżanówkę i Listopadówkę.
„Sukcesem” działań organów partyjno-państwowych w 1962 r. była również przynależność narodowa osób wierzących, które utożsamiały się z Kościołem katolickim. Według ustaleń urzędu pełnomocnika wierni katolicy stanowili wówczas: 97% Ukraińcy i tylko 3% Polacy.
Te same dane zostały przytoczone również w sprawozdaniu składanym przez ten urząd w 1964 r.
W świetle przedstawionych przez przewodniczącego rady ds. Religii w Moskwie A. Puzina danych w czerwcu 1963 r., „na terenie Ukrainy otwarte były 104 kościoły, z których 58 było bez stałego duszpasterza”.
Nie nastąpiły też istotne zmiany w sytuacji Kościoła katolickiego na terenie obwodu w 1964 r. Nadal pozostawało otwartych 14 parafii (11 kościołów i 3 kaplice), w których gromadziło się 21 400 osób. Napływające wówczas do urzędu pełnomocnika podania o otwarcie kościołów w Czemiowcach, Skarżyńcach, Snitkowie, Brahiłowie i Winnicy nie wpłynęły na zmianę stanowiska decydentów partyjno-państwowych. Uzasadnienie tej decyzji przed przełożonymi pełnomocnik wyjaśniał następująco:
[…] prośby parafian ze Skarżyniec, Snitkowa, Brahiłowa i Winnicy spotkały się z odmową, ponieważ w ich pobliżu znajdują się kościoły w Żmerynce, Dzierżanówce i Wierzbowcu, w których oni bez najmniejszych przeszkód mogą wykonywać swoje potrzeby religijne. […] O wiele bardziej złożona jest sprawa katolików z Czemiowiec, którzy od wielu lat piszą odwołania, skargi, prośby do urzędów obwodowych, republikańskich i centralnych, w których domagają się zwrotu kościoła i rejestracji parafii. W niedzielę i święta wielkimi grupami gromadzą się na cmentarzu i „na wolnym powietrzu” celebrują liturgię. Należy przyznać, że przez zamknięcie kościoła i wyrejestrowanie parafii oczekiwanych rezultatów nie osiągnęliśmy. Parafia
w rzeczywistości się nie rozpadła, a przeciwnie – działa z jeszcze większym fanatyzmem. Aktualnie sprawą zajmują się władze obwodowe i możliwe, że będą podjęte decyzje w tym kierunku, aby wspólnocie katolickiej we wsi Czerniowce, rejon Mohylew Podolski, udzielić zezwolenia na rejestrację i nabycie budynku dla potrzeb kultu. Możliwy będzie wynajem lub budowa na cmentarzu prymitywnego budynku-kaplicy.
Rok 1965 w polityce państwa wobec Kościoła przyniósł już pewne zmiany. Oficjalnie władze przyznały, że na terenie obwodu było 20 parafii katolickich, chociaż 6 parafii było nie zarejestrowanych.
Słowo Polskie za: STUDIA POLONIJNE, T. 23. Lublin 2002, KS. JÓZEF SZYMAŃSKI, 11 listopada 2021 r.
