W swojej historii wieś z taką nazwą w obwodzie winnickim nad rzeką Rusawą miała kilka nazw. Najpierw był to Janogród, potem Czarny, a teraz Ściana (Stina). Miejscowość znajduje się w głębokim wąwozie. Gościli tu liczni historycy i badacze, w tym – Tadeusz Czacki.
W 1586 r. Ściana należała do Janusza Ostroskiego. W latach 1650 była tu twierdza, w której znajdował się trójboczny zamek. W 1654 roku funkcjonował tu kościół św. Mikołaja. W różnych okresach miasteczko należało do rodów Lubomirskich, Sobańskich, Mańkowskich, Trzecieskich, Przeradowskich, Sławoszewskich i Jełowickich. Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny istniejący od 1883 roku i liczący 1917 parafian. Z dawnych czasów wydobywano tu wapień. W pobliżu miasteczka znajdowały się jaskinie ze starożytnymi napisami na ścianach. Ściana jest znanym ośrodkiem hafciarstwa na wschodnim Podolu. Czarne i czerwone kolory zajmowały szczególne miejsce w miejscowym hafcie. Na obrzeżach wsi znajduje się rezerwat o lokalnym znaczeniu „Senna Łąka”, gdzie co roku kwitnie reliktowa roślina – trawa senna.
Przy kopaniu fundamentów pod zameczek, jeden z miejscowych Kozaków o nazwisku Siciński miał znaleść obraz św. Mikołaja, na pomieszczenie którego wybudował cerkiew; w niej obraz się przechowywał na początku XX wieku. Po zburzeniu Iwangorodu, na spadzistem miejscu, od czego nazwisko, poczęła się budować teraźniejsza wieś Ściana. W spisie jednak majętności Koniecpolskich, urwanych zaborem tureckim, Ściana nazwana jest miasteczkiem. Był tu zameczek, w którym kozak Kałusz trzymał się obronnie. Po drugiej stronie rz. Rusawy, wprost cerkwi, u podnóża spadzistej góry, obrosłej krzakami, znajduje się wejście do pieczary. Wejście to jest tak wąskie, że zaledwo wpełznąć można, nie wiadomo jak głęboko się ciągnie. Tadeusz Czacki, który gościł w Ścianie chciał zmierzyć długość pieczary, doszedł jednak tylko do 72 łokci z przyczyny ciężkiego powietrza i gaśnięcia światła. Na ścianach jej znajdują się różno nieczytelne napisy. Musiała ona służyć za schronienie w czasie napadów tatarskich i nosi nazwę Jałanieckiej, znajduje się bowiem na gruntach wsi Jałaniec.
W rzece Rusawie znajdują często miedziane przedmioty, ołów, strzały i t. p. ; dzwon w miejscowej cerkwi ma być odlany ze znalezionej tu miedzi.
Lidia Baranowska za Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów Słowiańskich, 14 października 2025 r.
Leave a Reply