Pałac w Szpanowie na akwareli autorstwa Aloisego Saara 1808 roku
Od XVI wieku Szpanów nalezał do zamożnej szlachty – Czołgańskich, Popławskich, Steckich, Radziwiłłów. Najciekawsza jego historia rozwijała się za panowania Steckich-Radziwiłłów.
Pod koniec XVIII wieku Jan Kazimierz Stecki z Meżyrzeczy Koreckich kupiwszy Szpanów, zbudował na fundamentach starego zamku majestatyczny pałac. Jedyna jego córka, Aleksandra, wniosła majątek w Szpanowie w posagu generałowi Michałowi Radziwiłłowi biorąc z nim ślub w 1815 roku.
Radziwiłłowie to zamożny i wpływowy ród szlachecki z czasów Wielkiego Księstwa Litewskiego, który mocno zapisał się w historii Litwy, Białorusi, Ukrainy i Polski. Pozostawił po sobie ogromne dziedzictwo kulturowe i artystyczne, a jego dawne pałace znajdują się na terytorium dziesięciu współczesnych państw. Pałac szpańówski możemy jednak ocenić jedynie na podstawie historycznych dokumentów i rysunków. Choć w dawnym dworku wciąż można poczuć ducha dawnych czasów.
Według opisów Romana Aftanazy („Historia rezydencji na dawnych ziemiach granicznych Rzeczypospolitej”, tom 5, wojewódstwo wołyńskie), główne wejście do pałacu zdobił majestatyczny portyk z sześcioma kolumnami. Szerokie schody prowadziły na taras. Zgodnie z ówczesną modą architektoniczną pięć wysokich oszklonych drzwi z sali balowej wychodziło na balkon na drugim piętrze. Elewacje boczne ozdobiono półkolistymi sklepionymi arkadami z tarasami, z których jeden pełnił funkcję letniego salonu. Z tarasu wyjście do luksusowego ogrodu. Pod arkadami znajdowały się wejścia do pałacowych lochów.
Wysokość korytarzy i pomieszczeń pałacu sięgała prawie czterech metrów, lecz pomieszczenia na drugim piętrze były niższe. Szczególnie wyróżniał się tak zwany pokój wykonawczy z marmurowymi kominkami, rzeźbionymi drzwiami i okiennicami oraz wzorzystą podłogą. W jednej z sal podłoga była w formie mozaiki z naprzemiennymi wizerunkami herbów Radziwiłłów i Steckich.
Pałac szpanowski powstał jako kompletny zespół pałacowo-parkowy. Dionyzy Mikler, zakładając tu park o powierzchni 20 hektarów, przekształcił otaczające bagna w rozległe stawy i uporządkowane łąki obsadzone rzadkimi drzewami i krzewami.
Sergij Porowczuk, 14 kwietnia 2024 r.
