Fot. sp
Ogniskiem życia handlowego i społecznego w Kamieńcu w dawne czasy byl rynek polski, dziś zwany placem centralnym. Plac ten okolony jest z czterech stron domami, połacie tego placu zwano dawniej „pierzejami”. Południowa polać nazywała się „pierwszą pierzeją”, połać zachodnia — dzisiejsza „drugą, dzisiejsza Źórawlówka „trzecią” i Sukienny rząd „czwartą”.
Do połowy XIX wieku w rynku tylko dwa domy należały du Żydów, reszta do chrześcijan, przeważnie Ormian, obecnie — z wyjątkiem kilku, wszystkie należą do Żydów. Są tu charakterystyczne domy z XVIII w., niektóre pokryte dachówką, mające po trzy okna na ulicę. Jest to zabytek prawa magdeburskiego, które nie pozwalało mieszczanom mieć więcej nad trzy okna wychodzące na ulicę. Ze starych domów są; na „Sukience” —Szadbejów Nr. 18, w którem w końcu XVIII w. mieszkał biskup Michał Roman Sierakowski. Kamienica wybudowana w r. 1735 przez Sewera Owansowieża; od frontu, pod balkonem umieszczona jest tablica z napisem:
„ 1735 ano nowo wystawiona iest ta kamienica przez Sefera Owansowieża… ”
Należała ona do połowy XIX w, a dziś należy do Zerebeckiej pod Nr. 21. Dalej dom Czajkowskich, prezydentówstwa miasta, w którym mieszkał Konstanty Ypsylantis książę mołdawsko-wołoski (panował od 1802 do 1809 r. i zmarł w Kijowie w 1816 r.) — dziś kupca Rubinsztejna Nr. 23.
W południowej połaci dom narożny Nr. 29 — kupca Fryda i dwa Nr. 31—kupca Helmana i Nr. 33 — kupca Bergera — ciekawe pod względem architektury.
Dalej ciosowy dom Szadbejów, wzniesiony w połowie XVIII w,, w którym mieszkał Jan Rudolf Kantakuzen, syn Stefana, hospodara wołoskiego, urodzony w r. 1669 i zmarły w Kamieńcu w r. 1761, potem gościł w tym domu król Stanisław August podczas pobytu swego w r. 1781, o czem świadczy tablica wmurowana w filarze balkonowym, z napisem:
„Nayjaśnieyszy Stanisław August Król Polski uszczęśliwił Bytnością Swoią dom ten dnia 12 Miesiąca Listopada 1781 F. Roku”.
Na szczycie tego domu było z ciosu wyobrażenie pelikana karmiącego pisklęta swoją krwią, dziś należy ten dom do d-ra Manasiewicza Nr 43 i na rogu kamienica dawniej Nahabiedowiczów, całkiem przebudowana. Na Szarlotce — dom w stylu barokowym Nr. 32, nad którego oknami, na futrynach są rzeźbione z ciosu maski, u bramy dawniej były figury lwów, dom ten należał do Wiernickiego.
Na rogu, obok kościoła katedralnego, znajduje się gmach rządu gubernialnego, wzniesiony w r. 1782 — z funduszów przeznaczonych na wybudowanie seminarjum rz.-kat. przez ks. prałata Mateusza Gronkiewicza (1688— 1758), a skonfiskowały w r. 1798.
Seminarium mieściło się tu od r. 1782 do 1793. W sali posiedzeń rządu gubernjalttego znajduje się t. zw. „ziercato” czworoboczne, bardzo ciekawej roboty pudlo do przechowywania ukazów, darowane przez Katarzynę II. Na „Żurawlówce“ na rogu, w domu Lernerów Nr, 22, do połowy XIX wieku byl zajazd Strzeleckiego, Dalej kamienica Nr 18, należąca do lir. Ksawerego Orłowskiego, dawniej Brodźkiego, w której niegdyś była resursa, a dziś klub szlachecki.
Dom Nr 12 dawniej d-ra Szahina, dziś Entelisa; don Nr 6 dawniej Abramowiczów, dziś kupca Klejnmana. Na szczycie domu stała figura św, Florjana, którą usunięto po r. 1830 i postawiono na Starym bulwarze, a potem zostawiono na poniewierkę chłopcom. Oto są charakterystyczne domy w rynku, mają one ciekawe sklepione podsienia i odrzwia ciosowe. W dolnych piętrach są sklepy, a górne mieszkalne….
Słowo Polskie za: Prusiewicz, Aleksander (1878-1941), Kamieniec Podolski : szkic historyczny, Polona, 1915, 15 grudnia 2023 r.
