Od marca 2008 roku ponad 170 tys. osób zwróciło się do polskich placówek konsularnych w krajach b. ZSRS z wnioskami o przyznanie Karty Polaka – dokumentu, potwierdzającego przynależności do narodu polskiego, i oferującego jego posiadaczowi liczne korzyści, także materialne, na terenie historycznej ojczyzny przodków.
29 grudnia po konferencji poświęconej Karcie Polaka, która odbyła się w polskim Sejmie z udziałem środowiska polskiego z krajów objętych Ustawą, do polskiego parlamentu wpłynął projekt nowelizacji tego dokumentu, jaki w znacznym stopniu zmienia zasady przyznawania Karty Polaka oraz nadaje jej posiadaczom, planującym wyjazd do Polski, dużo dodatkowych preferencji, w porównaniu ze zwykłymi obywatelami państw b. ZSRS.
Jedną z najważniejszych propozycji, zapisanej w nowelizowanej ustawie jest nadanie uprawnień do przyznawania Karty Polaka nie tylko konsulom RP, lecz także wojewodom. Idea polega na udostępnieniu możliwości skorzystania z Ustawy także tym Polakom (i nie tylko Polakom z pochodzenia) w krajach, gdzie ubieganie się o Kartę Polaka może grozić represjami i karami ze strony władz (np. Białoruś). Od pełnego czasu już istnieje praktyka wydawania Kart Polaka w urzędach wojewódzkich położonych we wschodniej Polsce dla obywateli Białorusi. Można przewidzieć, że z dodatkowego sposobu składania wniosków na Kartę Polaka skorzystają także tysiące petentów z Ukrainy, którzy nie mogą od miesięcy zapisać się na rozmowę z konsulem w KG RP w Winnicy czy np. w Kijowie w celu złożenia dokumentów na Kartę Polaka.
Bardzo ważną korektą jest skonkretyzowanie, że posiadacz Karty Polaka zwolniony jest z opłat konsularnych za przyjęcie i rozpatrzenie wniosku o wizę krajową. Dotychczas osoba ubiegająca się o wizę na podstawie Karty Polaka, musiała pisać wniosek o zwolnienie z opłaty. Niepotrzebna procedura zabierała czas zarówno pracowników placówek konsularnych, jak i samego petenta.
Według założeń nowelizowanej ustawy posiadacz Karty Polaka, który planuje w przyszłości osiedlić się w Polsce, będzie całkowicie zwolniony z opłaty konsularnej za przyjęcie wniosku i opracowanie dokumentacji w sprawie o nadanie obywatelstwa polskiego. Chodzi o kwotę rzędu 300-500 Euro, co dla np. Polaków z Ukrainy przy emeryturze 40 Euro jest sumą wręcz „kosmiczną”.
Po przyjęciu zmian przez Sejm w pierwszym i drugim czytaniu, posiadacz Karty Polaka będzie mógł skorzystać z pomocy polskiego konsula w sytuacji zagrożenia życia lub bezpieczeństwa (namiastka azylu politycznego), jednak z wyraźnym zastrzeżeniem, że pomoc taka może nastąpić w ramach kompetencji konsula, z poszanowaniem prawa i zwyczajów międzynarodowych.
Warto zaznaczyć, że większość nowych zmian do Ustawy o Karcie Polaka dotyczy jej posiadaczy, zamierzających, lub już przybyłych na teren historycznej Ojczyzny. Zapisy te w dużej mierze powtarzają artykuły ustawy o repatriacji, ułatwiające adaptację w Polsce. W domniemaniu polskich parlamentarzystów Polacy z Ukrainy i Białorusi nie będą mieli prawo do powrotu do Polski na podstawie repatriacji. Z niego korzystać będą nadal mogli wyłącznie obywatele krajów azjatyckiej części b. ZSRS.
W nowelizowanej ustawie zapisana została możliwość udzielenia jednorazowej pomocy osobie przebywającej w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt stały, otrzymanego na podstawie Karty Polaka, oraz członkom jej najbliższej rodziny – na refundację kosztów przejazdu do Polski, zagospodarowanie i bieżące utrzymanie, częściowe pokrycie kosztów wynajmu lokalu mieszkalnego, pokrycie kosztów związanych z podjęciem przez małoletniego nauki w Polsce, a nawet – na na pokrycie kosztów poniesionych na adaptację lub remont lokalu mieszkalnego.
Posiadacze Karty Polaka w Polsce otrzymają możliwość pokrycia przez państwo polskie kosztów uczestnictwa w kursie nauki języka polskiego i adaptacji w społeczeństwie polskim, przez osobę przebywającą w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt stały, otrzymanego na podstawie Karty Polaka oraz członków jej najbliższej rodziny i pomoc w celu zdobycia, podniesienia lub zmiany kwalifikacji, jeżeli osoba przebywająca w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt stały, uzyskanego na podstawie Karty Polaka, nie posiada kwalifikacji zawodowych lub posiada kwalifikacje zawodowe nieprzydatne na rynku pracy.
Państwo polskie zobowiąże się zwrócić poniesione przez pracodawcę koszty wynagrodzenia, nagród oraz składek na ubezpieczenie społeczne, z tytułu zatrudnienia, przy warunku zatrudnienia na co najmniej 24 miesiące osobom przebywającej w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt stały, otrzymanego na podstawie Karty Polaka, a także na utworzenie stanowiska pracy dla tej osoby.
Prawo do ogłaszania wykazu organizacji polskich lub polonijnych uprawnionych do wystawiania zaświadczeń, potwierdzających zaangażowanie na rzecz promocji języka i kultury polskiej będzie miał teraz minister spraw zagranicznych a nie premier, jak dotychczas.
Wiele młodych Polaków na Kresach skarżyło się na brak możliwości otrzymania Karty Polaka przez to, że nie posiadali je ich rodzice. Poprzednia edycja Ustawy nie przewidywała przyznania KP małoletnim, których rodzice (albo jeden rodzic) pochodzenia polskiego zmarli, nie otrzymując Karty. Dotyczy to małoletnich, których wstępni byli narodowości polskiej lub posiadali polskie obywatelstwo. Poprzednia redakcja ustawy takiej możliwości nie dawała. W efekcie część małoletnich, świadomych swojej polskości, uczących się języka polskiego, nie miała możliwości otrzymania Karty Polaka.
W nowym tekście ustawy zostanie dookreślony termin ważności Karty Polaka, przyznanej małoletniemu. Nowe określenie będzie brzmiało, że termin ważności takiej Karty wynosi 10 lat, ale nie dłużej niż rok od momentu uzyskania pełnoletności. Pozwoli to uniknąć niejasności interpretacyjnych.
Po wprowadzeniu zmian do ustawy dane osobowe na Kartach Polaka będą wpisywane również w języku polskim. Chociaż często konsulowie wpisywali polski wariant imienia i nazwiska pod wymienionym w paszporcie zagranicznym, ale to nie było jaśnie sprecyzowane. Zamiast „Jan Kowalski” konsul mógł wpisać „Ian Kovalskyy”, co nie zgadza się z pisownią danych osobowych jego przodków – Polaków.
Teraz posiadacz Karty Polaka, przebywający w Polsce na podstawie Karty Stałego Pobytu, będzie mógł sprowadzić najbliższą rodzinę, która otrzyma bez żadnych przeszkód wizy Schengen lub krajowe w polskich placówkach konsularnych na terenie swojego zamieszkania.
Nowa ustawa znacznie uprości otrzymanie obywatelstwa polskiego na podstawie przebywania w Polsce od co najmniej roku na podstawie zezwolenia na pobyt stały uzyskany na podstawie Karty Polaka. Czas oczekiwania na uznanie za obywatela polskiego zostanie skrócony do 1 roku.
Autorzy ustawy przewidują, że proponowane zmiany wywołać mogą pozytywne skutki społeczne w całym kraju przez znaczny wzrost zainteresowania przesiedleniem się do kraju przodków osób z Kartą Polaka. Powrót do Polski rodaków ze Wschodu, jak napisane jest w uzasadnieniu, zawsze wywoływał pozytywny oddźwięk społeczny. Wobec obecnego kryzysu emigracyjnego w Europie wydaje się, że posiadacze Karty Polaka chcący osiedlić się w Polsce, dobrze integrować się będą w społeczeństwie polskim, a co za tym idzie pozytywnie odbierani będą w Polsce. Jest to bowiem „ważny element społecznej świadomości zobowiązania wobec Polaków za wschodnią granicą”.
Współtwórcami nowego projektu Ustawy o Karcie Polaka były ponad 100 polskich organizacji, także tych, które działają za wschodnią granicą. Niestety część ich propozycji nie mogła być zrealizowana, głównie ze względu na zbyt daleko idącą ingerencję w polskie prawodawstwo.
W nowym tekście Ustawy zabrakło potwierdzenia faktu, że Kartę Polaka mogą otrzymać wyłącznie etniczni Polacy, lub osoby polskiego pochodzenia, które wskutek represji komunistycznych i celowej polityki ZSRS skierowanej na przymusową asymilację wszystkich obywateli tego kraju, utraciły dokumenty, potwierdzające fakt, że ich dziadkowie i prababcie były Polakami.
Poza tym polski Sejm, który w roku 2013 uznał zbrodnię wobec polskich kolonistów na Wołyniu oraz rdzennej ludności polskiej na terenach b. woj. tarnopolskiego, lwowskiego oraz stanisławowskiego za czystki etniczne o znamionach ludobójstwa, sam pozostawił furtkę potomkom tych, kto mordował niewinnych dzieci i kobiet do otrzymania Karty Polaka. Nadal wszyscy obywatele II RP (niezależnie od narodowości) i ich potomkowie mogą ubiegać się o Kartę Polaka i korzystać ze wszystkich profitów, które niesie posiadanie KP na terenie Polski. Ale przecież Ustawa o Karcie Polaka była pisana z myślą wyłącznie o rodakach na Wschodzie, a nie etnicznych Niemcach, Rosjanach, Żydach czy Ukraińcach, przodkowie których mieli polskie obywatelstwo?
Do tego nie zważając na wielokrotne prośby o wyeliminowaniu osób bez polskiego pochodzenia z listy ubiegających się o zaświadczenia od prezesów FOP i ZPU, wszyscy chętni, kto zechce Kartę Polaka i poczyni w pewnym okresie swego życia kroki do często tymczasowego wsparcia kultury i tradycji polskich, będą mogli nadal o Kartę Polaka się ubiegać. Mówimy o ponad 6 tys. takich osób, które już otrzymały Kartę Polaka (na podstawie danych, udostępnionych na konferencji sejmowej) oraz o dziesiątkach tysięcy innych, którzy za każdą cenę będą próbowali „kupić” ten dokument ze względu na szerokie perspektywy osiedlenia się w Polsce. Możliwym rozwiązaniem mogło stać się by opiniowanie zaświadczeń przez ogólne zebrania zarządów organizacji, upoważnionych do wypisywania takich dokumentów.
Razem z tym autochtoniczni Polacy, mieszkający od pradziada na terenie b. Kresów (w szerokim pojęciu tego słowa, nie ograniczając się wyłącznie linią Zbrucza), którzy nigdy do Polski nie pojadą, z Karty Polaka będą nadal mieli wyłącznie satysfakcję moralną.
Do głosowania za ustawę pozostało jeszcze kilka dni. Może Komisja ds Polaków za Granicą w Sejmie jeszcze podejmie kroki by takie poprawki uwzględnić i udostępnić Kartę Polaka wyłącznie dla Polaków…
Jerzy Wójcicki, na podstawie uzasadnienia komisji sejmowej ds Polaków za Granicą ws zmiany Ustawy o KP, 08.01.16 r.
Więcej na temat: Ewolucja ustawy o Karcie Polaka. Etap drugi; Karta Polaka – element odrodzenia polskości czy jedynie wymiar praktyczno-wizowy? Doświadczenie Ukrainy; Punkt widzenia. List otwarty Jakuba Herolda w sprawie Karty Polaka
