Krzyż Virtuti Militari z czasów Insurekcji Kościuszkowskiej, który otrzymał Benedykt Kołyszko, późniejszy lider powstania listopadowego na Podolu, zlokalizowano w Muzeum Narodowym w Krakowie (numer inwentaryzacyjny MNK-V-2029).
W 1890 r. został on przekazany placówce przez syna polskiego generała – Tytusa Kołyszkę i pochodzi z 1792 r.
Krzyż Benedykta Kołyszki jest jednym z nielicznych zachowanych egzemplarzy z 1792 roku. Przedstawia sobą krzyż równoramienny z krawędziami ramion wyciętymi w lekki łuk. Na awersie ramiona pokryte czarną emalią, z pozostawioną złotą ramką na obrzeżu. Na ramionach dewiza orderu: „VIR / TUTI / MILI / TARI”. Na przecięciu ramion krzyża okrągła tarcza środkowa, na obrzeżu pokryta wieńcem z liści laurowych emaliowanych na zielono. W polu centralnym emaliowany wizerunek orła białego ze złotymi koroną i dziobem oraz berłem i jabłkiem w szponach. Na rewersie krawędzie ramion fazowane, na ramionach litery: „S / A / R / P”, będące skrótem tytułu królewskiego: Stanislaus Augustus Rex Poloniae. W tarczy środkowej wieniec z emaliowanych na zielono liści laurowych. W polu centralnym emaliowana na granatowo Pogoń litewska, pod którą znajduje się data: „1792” wypełniona czarną emalią. Na górnym ramieniu uszko, przez które przewleczona jest wstążka z błękitnej mory z dwiema czarnymi pionowymi strefami bliżej krawędzi.
Krzyż został wykonany na zamówienie Benedykta Kołyszki, zapewne w Warszawie, po otrzymaniu patentu nadania. Pierwotnie Kołyszko otrzymać miał Medal Złoty Virtuti Militari, jeden z 65 wybitych, nowo ustanowionego orderu wojskowego nadanych wówczas przez Stanisława Augusta.
Patenty nadania wydawane przez kancelarię królewską docierały do odznaczonych z pewnym opóźnieniem. Obok spisu zasług zawierały dokładny opis, jak dane odznaczenie ma wygadać. Jest mowa o krzyżu „[…] ciemno-szmelcowany[m], z napisem «Virtuti Militari» z Orłem białym, w posrzodku na złotym nieszmelcowanym gruncie, Laurem zielonym obwiedzionym, na jednej stronie, na drugiej, nieszmelcowany złoty z Pogonią Litewską ciemno-szmelcowaną, w srzodku takoż Zielonym Laurem obwiedzioną i Literami S.A.R.P.”. Na podstawie tego opisu warszawscy jubilerzy wykonywali odznaczenia w formie obowiązującej do dziś.
Benedykt Kołyszko (1749 lub 1754—1834) służbę wojskową rozpoczął w roku 1778 w Kawalerii Narodowej, w roku 1784 otrzymał stopień chorążego. Wyróżnił się w czasie wojny roku 1792, awansując do stopnia majora w 8. Brygadzie Kawalerii Narodowej. Wówczas (21 lipca 1792) za zasługi i odwagę został odznaczony prezentowanym tu Krzyżem Virtuti Militari. Wyróżnił się podczas obrony Warszawy w insurekcji kościuszkowskiej i został awansowany do stopnia generała majora. Potem udał się na emigrację. Po wybuchu powstania listopadowego sędziwy już generał zorganizował konny oddział złożony ze szlachty podolskiej. Po kilku przegranych potyczkach Kołyszko wraz z oddziałem przekroczył granicę Austrii. Pochowany jest na Cmentarzu Łyczakowskim.
Słowo Polskie na podstawie opracowania Piotra Wilkosza (Muzeum Narodowe w Krakowie), 17.08.17 r.
Leave a Reply