Bolszewickie represje wobec rzymskokatolickiego duchowieństwa na szeroką skalę rozpoczęły się od razu w pierwszych latach po przewrocie bolszewickim. Największy rozmach osiągnęły w latach 1937-38 – w ramach specjalnych operacji NKWD, skierowanych na aresztowanie i likwidowanie „niebłagonadiożnych elementow” w ramach wyznaczonych kwot.
Bolszewicy, przejmując władze, ogłosiły, że religia to „opium dla narodu”. W 1918 roku opublikowano dekret „O oddzieleniu kościoła od polityki państwowej” a kolejne bolszewickie dekrety doprowadziły do utraty przez wspólnoty religijne mienia i osobowości prawnej.
Wskutek ogłoszenia powyższych postulatów przez watażków ruchu bolszewickiego rozpoczęły się masowe akcje niszczenia kościołów i cerkwi, prześladowania duchowieństwa i wiernych. Po tym, , Organom OGPU/NKWD całkowicie rozwiązano ręce po tym, jak jeden z ideologów bolszewizmu, Nikołaj Bucharin zaapelował do „wzięcia religii na bagnety”
Kierując się hasłem Karola Marksa, które głosiło, że „religia będzie znikała w miarę rozwoju socjalizmu”, ateiści zabrali się do aktywnego „przybliżania świetlanej przyszłości”. W latach 1923-1924 na terenie bolszewickiej Rosji, Ukrainy i Białorusi aresztowano prawie 2,5 tys. księży różnych wyznań, w roku 1931-32 ta ilość wzrosła do prawie 20 tysięcy.
Rosyjski Memoriał opublikował na stronie memo.ru listę rzymskokatolickich księży, represjonowanych w latach 1922-1937. Jak okazało się, wielu z nich działało w aktywnej opozycji do bolszewickich władz, odmawiając na początku lat 20. współpracy, a od 1928 roku okazując aktywny opór nowym porządkom. Aresztowania kapłanów w latach 20. kończyły się zesłaniami na Syberię i zakazami prowadzenia posługi duszpasterskiej. W latach 1937-38 większość aresztowanych księży rozstrzelano.
Duszpasterzy aresztowano wielokrotnie, zaczynając od 1922 roku. Większość zsyłano na Sybir, po krótkim powrocie do domów, kapłanów ponownie aresztowano i znowu kierowano do obozów koncentracyjnych. W latach 1937-38 księży aresztowano w trakcie wykonania wyroku w obozach i na podstawie wymyślonych zarzutów i protokołów posiedzeń „trójek” i „dwójek” rozstrzeliwano.
Paweł Aszenberg – w 1919-1925 i 1929 pełnił posługę duszpasterską w Odessie. 24 stycznia 1929 roku skazany na 3 lata łagrów. Później karę więzienia zwiększono do 10 lat. Ksiądz Aszenberg zmarł 29 kwietnia 1932 roku w sołowieckim więzieniu z powodu zachorowania na tyfus.
Stanisław Borecki – absolwent Żytomierskiego seminarium duchownego. Wyświęcony na kapłana w 1916 roku. Dziekan w Berdyczowie. Aresztowany przez bolszewików w 1930 roku, skazany przez OGPU na 5 lat zesłania. 13 stycznia 1938 roku ks. Boreckiego rozstrzelano w archangielskim więzieniu.
Mateusz Brynczak – proboszcz kościoła w Koziatyniu niedaleko Winnicy. Aresztowany przez OGPU w listopadzie 1930 roku. Po tułaczce po sybirskich więzieniach zmarł w 1936 roku.
Franciszek Budziński – urodzony pod Winnicą, absolwent Żytomierskiego seminarium, pełnił posługę duszpasterską w Żytomierzu. Aresztowany przez bolszewików 13 września 1928 roku. Rozstrzelany 9 października 1937 roku.
Adam Wagner – proboszcz kościoła w Mariupolu. Aresztowany przez sowietów w 1933 roku, 13 stycznia 1938 roku rozstrzelany w Nowosybirsku.
Paweł Wielik – absolwent seminarium w Żytomierzu. Proboszcz kościoła w Nowogradzie Wołyńskim. Aresztowany przez bolszewików w 1935 roku. Zwolniony z więzienia w Karłagu w Kazachstanie 11 lutego 1940 roku. 26 października tego samego roku ponownie aresztowany w Żytomierzu. Zmarł 12 marca 1942 roku w Karłagu.
Aleksander Wierzbicki – absolwent seminarium w Żytomierzu. Pełnił posługę duszpasterską na terenach Ukrainy. Pod koniec lat 20. aresztowany i został zesłany na północ Rosji. Zmarł w okolicach Norilska.
Józef Woronicz – absolwent seminarium w Żytomierzu. W latach 1910-1915 wikariusz w kościele katedralnym Św. Zofii, w latach 1915-17 – proboszcz w Tereszkach (okolice Antonin), Chodorkach i Buczkach pod Kijowem. Aresztowany w 1929 roku. 1936 po zesłaniu w Karłagu zwolniony, zamieszkał w Sewastopolu i Kerczu. Rozstrzelany w 1937 roku na mocy protokołu „trójki”.
Stanisław Hański – urodzony w 1880 roku w Berdyczowie. Proboszcz kościoła w Derażni i Żmerynce. Aresztowany po raz pierwszy w 1922 roku. Zwolniony na podstawie amnestii. W 1930 roku ponownie aresztowany, zesłany na Sołowki. 8 grudnia 1937 roku rozstrzelany w sołowieckim więzieniu.
Leonard Gaszyński – od 1928 roku proboszcz kościoła w Charkowie i Łudze. Aresztowany w 1937 roku, rozstrzelany prawdopodobnie 24 września 1935 roku przez NKWD.
Antoni Hoffman – proboszcz kościoła w Landau pod Odessą. Aresztowany w 1934 roku. Zesłany na Dalnij Wostok. Rozstrzelany 27 grudnia 1937 roku.
Bronisław Dunin-Wąsowicz – studiował w seminarium w Żytomierzu, a po jego zamknięciu – w Łucku. Przekroczył nielegalnie granicę Polski z sowiecką Ukrainą w celu pełnienia posługi duszpasterskiej na tych terenach. Aresztowany w 1926 roku. Więzień sołowieckich łagrów, irkuckiego, krasnojarskiego i pirowskiego więzienia. W sierpniu 1936 roku chory na suchoty wrócił do Żytomierza lecz za dwa tygodnie na rozkaz NKWD znowu skierowano go na Sybir. Rozstrzelany 18 stycznia 1938 roku.
Marian Jędruszak – absolwent seminarium w Żytomierzu. Proboszcz kościoła w Żbruszu na Ukrainie. Bolszewicy aresztowali ks. Jędrusiaka w Kamieńcu Podolskim w 1924 roku. Z zesłania wrócił na początku lat 30. Wkrótce znowu aresztowany i po trzymaniu pod wartą w Charkowie kapłana zesłano do Belbałtłagu pod Murmańskiem. Po zwolnieniu – proboszcz kościoła w Malinie. 7 września 1937 roku aresztowany w Żytomierzu. Dwa tygodnie później – rozstrzelany przez NKWD.
Feliks Zabuski – absolwent seminarium w Żytomierzu. Proboszcz kościoła w Sławucie (obw. kijowski). Aresztowany 25 stycznia 1930 roku. Od 1933 roku w sołowieckich łagrach. Prawdopodobnie rozstrzelany w 1937 roku.
Jakub Zdaniewicz – absolwent żytomierskiego seminarium. Proboszcz kościoła w Barze. Aresztowany w 1935 roku. 11 grudnia tego samego roku zesłany przez bolszewików na 5 lat na Sybir. Zmarł w lipcu 1938 roku z powodu tyfusu w Belbałtłagu.
Józef Żmigródzki – urodzony w Niemirowie na Podolu. W 1902 roku ukończył seminarium w Żytomierzu. Od 1903 roku wikariusz kościoła Św. Aleksandra w Kijowie, od 1909 roku – proboszcz tej świątyni. Aresztowany po raz pierwszy w 1919, lecz wkrótce zwolniony. Aresztowany ponownie w 1930 roku, dostał wyrok 10 lat łagrów. Zmarł na Sołowkach w 1935 roku.
Dionyzy Kajetanowicz – aresztowany w 1945 roku we Lwowie. Na podstawie wyroku trybunału NKWD zesłany na 10 lat do łagrów w obwodzie stalinowskim. W 1954 roku zmarł w Incie.
Emmanuel Kapłonowski – absolwent seminarium w Żytomierzu. Aresztowany dwukrotnie w 1922 roku. Ponownie aresztowany w 1930, zesłany do Sybir. Zmarł w 1937 r.
Józef Karpiński – absolwent seminarium w Żytomierzu, proboszcz kościoła w Machnówce. Aresztowany 26 października 1930 roku, zesłany na 10 lat do sołowieckiego łagru. 3 listopada 1937 roku skazany na mocy wyroku „trójki” na rozstrzelanie.
Zygmunt Kwaśniewski – w 1909 roku ukończył seminarium w Żytomierzu. Proboszcz kościołów w Winnicy, Płoskirowie, Rostowie na Donie i Kijowie. Aresztowany w latach 1920, 1924, 1927. W roku 1930 skazany na 5 lat łagrów. W styczniu 1932 odprawiał msze w kościele Rostowa na Donie. 3 czerwca 1937 roku aresztowany w Kijowie. 25 września 1937 roku rozstrzelany.
Zygmunt Klepczyński – urodzony w 1875 roku w Kamieńcu Podolskim, absolwent seminarium w Żytomierzu. Od 1915 roku pełnił posługę w Korostyszewie. Aresztowany w 1932 i 1935 roku. Skierowany przez NKWD do Uchty. Zmarł w łagrze 24 września 1937 r.
Włodzimierz Klepfer – ukończył petersburskie prawosławne seminarium duchowne. W 1924 roku służył jako proboszcz w Brahiłowie. Od lutego 1926 r. – wikary w Szarówce (obw. chersoński), a od 21 sierpnia – wikary w Chersoniu. We wrześniu ks. Klepfer został niezależnym administratorem Chersońskiego Kościoła Rzymskokatolickiego. Aresztowany w lutym 1930 r. i w 1936. Skazany na 7 lat łagrów z następną zamianą na pobyt w więzieniu. Zmarł 4 maja 1936 r. w odeskim więzieniu.
Józef Kowalski – urodzony w Jeleninie pod Szepietówką. Ukończył wydział matematyczny w Kijowie oraz podziemne seminarium w tym mieście. Od stycznia 1929 roku służył jako wikariusz w Fastowie. OGPU aresztowało ks. Kowalskiego 29 maja 1929 roku i skazało na 10 lat łagrów. 27 września 1933 roku zesłany na Sołowki. 3 listopada 1937 roku rozstrzelany.
Józef Krummel – urodzony w Berdyczowie. Ukończył seminarium w Żytomierzu. Służył w Starokonstantynowie. 19 grudnia 1929 roku ks. Krummla aresztowano w Szepietówce. Skazany na 5 lat łagrów. W maju 1933 roku trafił na Sołowki. W 1935 roku go zwolniono. Następnie mieszkał w Janowie pod Winnicą i Smiłej (obw. kijowski). Pod koniec tegoż roku aresztowany i skierowany do Joszkar-Oły. Podczas zesłania aresztowany. 25 września 1937 roku rozstrzelany.
Józef Kruszyński – administrator apostolski tyraspolskiej diecezji. Aresztowany w 1932 roku w Odessie i zesłany do Ałma-Aty. Po odbyciu terminu znowu aresztowany w Odessie, skazany tym razem na 10 lat łagrów. Na początku 1937 roku zesłany na Sybir. Zmarł tu 31 lipca 1940 r.
Kolejną cześć nazwisk księży, działających na Podolu, Bukowinie i innych regionach Ukrainy w latach bolszewickiego terroru i zamordowanych przez bolszewickie organy ścigania, opublikujemy wkrótce…
Jerzy Wójcicki na podstawie informacji rosyjskiego „Memoriału”, 28.10.16 r.
