Fot. http://ukrainaincognita.com
Lubar, miasteczko nad Słuczą, położone w najżyźniejszej okolicy Wołynia. Założone między 1340 i 1382 rokiem przez ks. Lubarta Gedyminowicza i dla tego długi czas Lubartowem się nazywało. Kochowski o niem powiada: „Lubarum seu Lubartovia, primo conditori nomen debet a Lubarto conditum”.
Następnie Lubartów wcielony został do dóbr koronnych, w nagrodę zasług nadany ks. Lubomirskim; od nich przeszedł do Walewskich, a na pocz. XX wieku należał do hr. z Karwickich Wodzickiej.
W dzisiejszym Lubarze pozostały cechy dawnej świetnej przeszłości. Pobazyliańskie mury klasztorne i kościelne, w których mieściły się do r. 1833 tak dawne niegdyś szkoły, drugie na Wołyniu po pijarach międzyrzeckich, potem na klasztor prawosławny przerobiono. Pozostała tylko tradycja i wspomnienie w kronikach, bo obecnie i śladu nawet nie ma owego warownego zamku przez ks. Lubarta w XIV w. założonego, który jednakże musiał być należycie warowny, gdy zdołał przetrwać wojny kozackie XVII w. i napad w 1651 r. Co się z nim dalej stało, nie wiadomo.
Największą zaś ozdobą i dziś Lubara jest kościół parafialny, dawniej księży dominikanów, w stylu romańskim, fundowany przez ks. Stanisława Lubomirskiego w 1630 r. i zniszczony podczas wojen kozackich. Przez ks. Franciszka Lubomirskiego w XVIII w. odmurowany, a przez biskupa kijowskiego i czernihowskiego Załuskiego w 1765 r. p.w ś. Michała i Jana Nepomucena konsekrowany.
W kościele jest obraz Chrystusa, cudami słynący, sprowadzony do Lubara z Hryniowiec (pow. zasławskiego) w 1754 r. przez biskupa Kajetana Sołtyka.
Widać, że przy tym kościele lub klasztorze była niegdyś większa galeria obrazów, bo na pocz. XX w. bardzo wiele malowideł widzieć tam można; dużo było portretów różnych biskupów: chełmskich, płockich, łuckich, nawet poznańskich, krakowskich, lwowskich i litewskich, 5 por¬tretów papieży, dużo obrazów z Pisma św. i symbolicznych; zwraca na siebie uwagę siedem obrazów męczeństwa dokonywanego przez Tatarów.
Ślady świetnej widać biblioteki świadczą korzystnie o życiu urny słowem oo. dominikanów. Niemało upiększał Lunar pałacyk dziedziców w stylu włoskim, przy rzece na dosyć znacznej wyniosłości postawiony, i dom niegdyś hr. Ponińskiej, jeden z pokaźniejszych w miasteczku. Na początku XX w. Lubar oprócz fabryki organów i pozytywek Łuczyckiego, powozów Jakubowicza, ładnego młyna na Słuczy, browaru, żadnych fabryk nie posiada; lecz są tradycje, iż kiedyś tu była sukiennia, fabryka kapeluszy, winiarnia, księgarnia, która do 1855 r. przetrwała, dimkarnia przy kościele, kąpiele prysznicowe i sławna woda ze źródła od księży bazylianów, która pod względem leczniczym zastępowała Wołyniowi modne sanatoria i w czasie kąpielowym ściągała niemały zastęp gości.
Lubar znany przede wszystkim z bitwy, która odbyła się tutaj 14–27 września 1660 podczas wojny polsko-rosyjskiej 1654-1667. Wojskiem polskim w sile 45 000 żołnierzy (w tym ok. 30 000 Polaków i ok. 15 000 Tatarów) dowodził Stanisław Rewera Potocki i Jerzy Sebastian Lubomirski, a Rosjanami i Kozakami (ok. 50 000 ludzi), Wasyl Szeremietiew. 3 listopada 1660 w tej miejscowości siły rosyjskie skapitulowały.
Jerzy Marcin Lubomirski – konfederat barski, generał wojsk koronnych (1773), szef 11 Regimentu Pieszego Grenadierów, który pozostawił „Pamiętniki” (1867), m.in. o miejscowości Lubar, datował w tej miejscowości akty założycielskie, np. w sprawie szpitala w Janowcu. Potem przeszedł Lubar do Walewskich, a przed I wojną światową do Karwickich Dunin – herbu Łabędź, hr. Wodzickiej, hr. Ponińskiej h. Łodzia i do Luberów.
W czasie kolejnej wojny polsko rosyjskiej w 1792 szykowano tu umocnienia i próbowano przygotować się do walki obronnej przeciw Rosji. Gdy w pobliżu miejscowości Lubar, ks. Józef Poniatowski próbował ze swoją małą armią stawić czoła najeźdźcy, mimo najlepszych chęci wodza, oraz dzielnej postawy wojska, kampania zamieniła się w jeden wielki odwrót, połączony jednak z wieloma bojami opóźniającymi postęp Rosjan. Początkowo wycofywano się na pobliski Lubar i Połonne, gdzie planowano stoczyć bitwę w oparciu o zgromadzone zapasy i umocnienia. Doszło do strat pod Ostropolem i Sieniawką. Pod Lubarem, wojsko wydostało się w okrążenia, dzięki zręcznym manewrom Tadeusza Kościuszki, a 15 czerwca 1792 r., gdy książę Józef Poniatowski wyruszając spod Lubaru, do Połonnego, wysłał tabor z żywnością boczną drogą na Boruszkowce, doszło do potyczki pod Boruszkowcami.
W Lubarze toczyły się też tu walki w 1919 i w 1920 r.
Słowo Polskie za: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich 1880-1914, 20.07.19 r.
