Kim był Franko w polskim życiu literackim, kulturalnym, naukowym i społeczno-politycznym Galicji?
Co wnosił ukraiński literata i działacz do polskiego życia jako pisarz, uczony i publicysta, jakie miejsce zajmował w historii myśli społecznej w Polsce tych czasów oraz w historii stosunków polsko-ukraińskich w dziedzinie literatury oraz czym wreszcie była dla niego polska literatura, polska nauka i kultura? Jak kształtowały się jego stosunki z polskimi pisarzami i uczonymi, jak reagowali Polacy różnych środowisk ideologicznych na jego czasami sprzeczne wystąpienia?
– Oto szereg pytań czekających na odpowiedź badaczy nie tylko ukraińskich, ale i polskich. Braku odpowiedzi na postawione pytania zawdzięczamy nie zrealizowaniu planów wydania polskojęzycznego dorobku wybitnego Ukraińca. Potrzeba wydania opracowań Iwana Franki, napisanych w języku polskim i publikowanych w różnorodnych czasopismach polskojęzycznych końca XIX wieku, omawiana jest przez ostatnie 30 lat i nie traci swojej aktualności i dziś. Jest, bowiem, nie tylko interesująca w kontekście stosunków polsko-ukraińskich, ale także jako dorobek naukowy, mający wymiar ponadnarodowy.
Iwan Franko zawarł w nich i omówił zagadnienia, dotyczące kulturowego, państwowego, religijnego bytu wielu narodów: Rusinów (Ukraińców), Polaków, Żydów, Rosjan, Niemców. Ponieważ spędził cale życie w galicyjskiej etnogenezie, gdzie krzyżowały się, przenikały i wzbogacały nawzajem pierwiastki kultury polskiej, ukraińskiej i żydowskiej, doświadczenia na temat wielokulturowości i przenikania się kultur nawzajem, przedstawione w publicystyce ma ogromne znaczenia i dziś.
Tylko niewielki wybór artykułów o charakterze literaturoznawczym opublikowano w latach 70. ubiegłego wieku pod redakcją literaturoznawcy Mikołaja Kuplowskiego. Zaś zdecydowana większość tych publikacji dostępna tylko w zawartych jeszcze przez autora źródłach.
Badacze mówią o ponad 1200 pracach wybitnego działacza, napisanych w języku polskim. Dziś znane tylko i wyłącznie wąskiemu kręgu literaturoznawców. Z 1878 po 1897 rok publicysta aktynie współpracował z lwowskimi czasopismami „Kurjer Lwowski”, „Kwartalnik Historyczny”, „Praca”, „Tydzień. Dodatek Literacki „Kurjera Lwowskiego”, „Przegląd Społeczny”, „Przyjaciel Ludu”, „Ruch”, „Monitor”; warszawskimi: „Głos”, „Prawda”, „Przegląd Tygodniowy”, „Wisła”; krakowskimi – „Myśl”, „Ognisko”, „Zbiόr wiadomości do antropologii krajowej”; petersburskim – „Kraj”. Pierwszy artykuł „Emil Zola i jego utwory” został opublikowany 30 czerwca 1878 roku, zaś ostatni – „W sprawie notatki pt. „Babskie rządy” 23 listopada 1878 roku. Na stronach zaznaczonych czasopism Iwan Franko omawia i analizuje zjawiska kulturowe i historyczne wiele europejskich narodów: czeskiego, austriackiego, francuskiego, niemieckiego.
Jan Matkowski, 12.06.16 r.
