W drugiej połowie XIX wieku Polacy stanowili znaczną część ludności miasta. Od 3 proc. w 1873 roku do aż 4 (!) proc. w 1892 roku. Choć dokładnięjszą liczbę Polaków bardzo trudno określić. Według dostępnych szacunków liczba Polaków w Odessie wynosiła: w 1892 roku — 13 900 osób, a w roku 1897 roku — 17 400, w 1909 roku — 24 000, a przed I wojną światową — 26 000 osób.
Ówczesna metodyka obliczeń uwzględniała trzy czynniki: wyznanie, język ojczysty i język używany w rodzinie. Pierwszy czynnik był najmniej wiarygodny, ponieważ oprócz Polaków, wyznawcami kościoła rzymskokatolickiego byli również Niemcy, Włosi, Francuzi, Czesi, Litwini, Węgrzy, Chorwaci i przedstawiciele co najmniej 23 innych narodowości.
Przez długi czas kościół przy ulicy Katerynynskiej 33 był niemal jedynym miejscem dla wierzących Polaków. Dopiero na początku XX wieku zbudowano kościół św. Piotra przy ulicy Hawańskiej 3 i przy ulicy Bałkowskiej.
Koniec XIX — początek XX wieku oznaczał rozwój polskich stowarzyszeń i organizacji kulturalnych. Pierwszą taką organizacją założono w 1882 roku pod nazwą „Katolickie Towarzystwo Charytatywne”. Mieściła się ona w budynku przy moście Stroganowskim na ulicy Greckiej. Stowarzyszenie miało kilka filii i oddziałów, opiekowało się bezrobotnymi rzemieślnikami, prowadziło jadłodajnię i sierociniec.
Na fali demokratyzacji życia społeczno-politycznego po wydarzeniach rewolucji w latach 1905-1907 w Odesie powstały trzy polskie towarzystwa. We wrześniu 1906 roku A. Kalinkowicz utworzył w Odessie „Dom Polski”, nieco wcześniej z inicjatywy Z. Łokuciewskiego zorganizowano polski klub „Ognisko”, a na początku 1906 roku powstała organizacja „Lira”. Ostatnia skupiła się na działalności teatralnej w Odessie. W skład polskich organizacji w Odessie wchodziły biblioteki (na przykład biblioteka „Domu Polskiego” liczyła do 15 000 tomów książek), wydawano periodyki (Kalendarzyk Odeski na rok…), w których opisano ówczesne życie polskiej Odessy. Pod koniec XIX — na początku XX wieku w Odessie wydawano aż 11 gazet i czasopism w języku polskim, działała „Kasa Polska” (towarzystwo pożyczkowo-oszczędnościowe). Tak więc można powiedzieć, że społeczność polska całkiem dobrze prosperowała — aż do przewrotu bolszewickiego i wszystkiego, co po nim nastąpiło.
Pierwsza wojna światowa wprowadziła swoje korekty w życie Polaków w Odessie. Z jednej strony zakończyła się odbudową polskiego państwa narodowego, z drugiej strony wielu Polakom z Odessy przyszło emigrować podczas wojny domowej. Ci, którzy pozostali w Odessie w czasach radzieckich, długo nie zawsze mogli realizować swoje prawo do tworzenia narodowych zrzeszeń. W okresie niepodległej Ukrainy polskie organizacje kulturalne powstały zarówno w Odessie, jak i w kilku innych miastach regionu. Tradycyjnie utrzymują one bliskie związki z kościołem katolickim.
Przykład społeczności polskiej w Odessie, która zdołała zachować swoją tożsamość, kulturę i język, budzi zasłużone zainteresowanie zarówno wśród zwykłych mieszkańców Odessy, jak i wśród naukowców.
Opis ilustracji: Tablica upamiętniająca pobyt Adama Mickiewicza w Odessie w 1825 roku, fot. Wikipedia
Leave a Reply