O herbie Sas wiele razy wspominają historycy w różnych herbarzach. Pieczętował się nim ród Drago-Sasów, wywodzący się z Węgier.
Jedną z pierwszych opisowych wzmianek o herbie znajdujemy w „Klejnotach Długosza”. Historiograf średniowiecza tak pisał o nim: „W polu błękitnym rozmieszczony księżyc żółtego, lub złotego koloru z dwoma gwiazdami takiego ż koloru ponad końcami księżyca. Pośrodku półksiężyca końcem do góry umieszczona strzała. Ród Wołoski z gór i lasów prowincji Ruskiej, zasiedlał górski połoniny, pochodzenia książęcego, ludzie proste, prawdziwe, wprawne, chrobre, mężny, stanowiska nie proszą, lecz stanowisko im należy się im po prawu krwi”.
O rodzie Drago-Sasów wspomina Kacper Niesecki w „Herbarzu Polskim…”. Podaje, że początki herbu pochodzą z Saksonii, stąd nazywa się Sasem. Właśnie z Saksonii trafił na Węgry, skąd hrabia Hujd, według świadectwa Wojciecha Strepy, z wojskiem przybył do Lewa, ruskiego księcia. Cenne świadectwa o rodzie, szczególnie zamieszkujących tereny górski podaje Władysław Pulnarowicz. W opracowaniu pt. „U źródeł Sanu, Stryja i Dniestru: (historia powiatu turczańskiego)” opisując pochodzenia, życia i obyczaje szlachty, potwierdza ich szlacheckie pochodzenie i wywodzi ich od rzymskich legionistów, pozostałych na Wołoszczyźnie i Siedmiogrodzie, skąd w czasach Ludwika Węgierskiego i Władysława Jagiełły trafili do Galicji, gdzie nadano im indygenaty za dzieje rycerskie. Historię rodu precyzyjnie opisał Ludwik Wyrostek w prace Ród Dragów – Sasów na Węgrzech i Rusi Halickiej (Kraków, 1932). Każda ze wspomnianych źródeł jest dostępna w Internecie.
W polu błękitnym półksiężyc złoty, zwrócony barkiem ku dołowi, nad nim – pomiędzy dwiema gwiazdami złotymi – strzała srebrna grotem ku górze skierowana. W klejnocie siedem piór pawich przebitych strzałą srebrną w lewo. Tak wygląda herb. Jego symbolika jest bardzo bogata i wywodzi się z czasów wypraw krzyżackich.
Półksiężyc – występuje u Saracenów od których przyjęli go Turcy. Od nich zaczął być używany przez krzyżowców jako symbol nadziei, wielkiej chwały. Jest także symbolem, wiary, wierności, nadziei, powodzenia, szczęścia rodzinnego. W obrzędach magicznych symbolizuje tajemnicę oraz srebro.
Gwiazda – Świadczy zazwyczaj o dążeniu do celu w myśl zasady „Per aspera ad astram” Stanowi atrybut wolności, natchnienia, ambitnego celu. Gwiazda sześciopromienna oznacza wzniosłe czyny, bezpiecznego przewodnika.
Strzała – Zwyczaj jej używania wywodzi się być może również z wypraw krzyżowych. Może oznaczać kogoś, kto bez wahania wziął udział w walce bez względu na to jaki będzie jej finał, a w szczególności wojenną gotowość, szybkość.
Błękit – Kolor ten symbolizuje prawość, wierność, stałość, czujność, patriotyzm, pobożność, zaufanie.
Założycielem rodu jest Dragosz, pierwszy wojewoda mołdawski w latach 50. XIV wieku. Z ramienia węgierskich królów sprawował rządy w tym kraju. Według legendy, która jest wiele razy przekazywana w rumuńskich i węgierskich źródłach historycznych, Dragosz udał się na polowanie. Ścigając tura, przebił się przez las do pięknej i nieużytej krainy. Tu założył pierwsze osady a miejscowość nazwał Mołdawią. Kilka lat później król Ludwig Węgierski mianował wojewodą jego syna Sasa. Wnuk Balka przegrał walkę polityczną wojewodzie Bohdanowi I, który zbuntował się przeciwko władcom węgierskim. Ostatecznie bunt doprowadził do powstania samodzielnego państwa mołdawskiego.
Po powrocie z Mołdawii do Marmoroszu, dobra Bohdana, jako rekompensata zostały przekazane Bałkowi i jego rodzeństwu. W tym czasie ród podzielił się na dwie gałęzie: ród Dragfi na Węgrzech i Drago-Sasi na Rusi Galickiej. Ród Dragfi wygasł w w XV wieku po wojnach z Turkami. Natomiast północna gałąź rozwinęła się na ponad trzysta rodów. Wśród nich i Daniłowicze, z których wywodzi się król Jan III Sobieski, obrońca Wiednia i Europy przed Turkami. Do słowa, inny bohater Wiednia Franc Jurij Kulczycki wywodzi się także z tego rodu. Do rodu należy po stronie matki Ludwiki Kulczyckiej Iwan Franko, jeden z najwybitniejszych poetów i pisarzy ukraińskich.
W Polsce Drago-Sasi są zrzeszenie w ogólnopolskie towarzystwo na czele którego stoi Bazyli Matkowski. Raz w roku odbywają się zjazdy członków rodu.
Jan Matkowski, 30.12.15 r.
