We wrześniu 2022 roku, z okazji 75. rocznicy otwarcia Domu-Muzeum słynnego lekarza i chirurga Mikołaja Pirogowa, mer Winnicy Serhij Morgunow przekazał na rzecz tej instytucji interesujący artefakt historyczny – oficjalną szpadę lekarską. Jaki był cel tego symbolicznego daru?
W europejskich imperiach XIX wieku urzędnicy różnych rang nosili szpadę, która stanowiła integralną część ich ceremonialnego munduru. Mikołaj Pirogow, który mieszkał z przerwami w latach 1861–1881 w okolicach Winnicy, był emerytowanym pracownikiem Ministerstwa Oświaty, dość wysokim rangą radcy tajnego i miał prawo nosić taką ceremonialną broń białą. Lekarz zmarł 5 grudnia 1881 roku. Oficjalny pogrzeb odbył się w styczniu następnego roku, po zabalsamowaniu ciała naukowca i wybudowaniu krypty.
W tym samym miesiącu w kijowskiej gazecie „Zaria” ukazał się artykuł ucznia Pirogowa, Serhija Szklarewskiego, w którym opisał pogrzeb nauczyciela: „…Zdjęto wieko trumny, ciało zmarłego, ubrane w ceremonialny strój radcy tajnego z mieczem u pasa i krzyżem w skrzyżowanych dłoniach, przykryto białym brokatowym kocem…”. W rzeczywistości jest to pierwsza wzmianka o obecności szpady przy ciele zmarłego. Po raz drugi szpada została wspomniana w 1927 roku przez badacza Serhija Jakymowicza. Według jego wspomnień, leżała już obok trumny. Od tego czasu, aż do połowy lat 50. XX wieku, nie było na ten temat żadnych informacji.
W 1956 roku w czasach przewodniczący ukraińskiej komisji ministerialnej ku czci Pirogowa, Mychaił Dal, napisał w swoim artykule o Pirogowie, że podczas pogrzebu lekarza „…przy mundurze lekarza leżała cenna szpada – dar od cesarza Austrii Franciszka Józefa… W 1930 roku trumna została obrabowana. Napastnicy, wybiwszy szybę wewnętrznej trumny, ukradli szpadę oraz krzyż…”. Do tej pory nie znaleziono informacji, że ta szpada był rzeczywiście cennym darem od głowy rodu Habsburgów i została skradziona w 1930 roku. W kolejnych latach na łamach przewodników czytamy, że miecz został skradziony przez „bandytów petlurowskich”, „białych Polaków” i „niemieckich faszystów”. Obecnie faktem pozostaje, że miecz Pirogowa zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach w latach 30. i 40. XX wieku.
Dar burmistrza dla muzeum z 2021 roku jest wyrazem przywrócenia sprawiedliwości historycznej, szacunku dla naukowego geniuszu Mikołaja Pirogowa, a także dla starożytnej kultury pogrzebowej i obrzędowej. Jest to szpada oficera francuskiej służby zdrowia wojskowego, wzór 1872, który został przyjęty do służby po zakończeniu wojny francusko-pruskiej 1870-1871 (nawiasem mówiąc, w tym międzynarodowym konflikcie Pirogow był zaproszonym konsultantem Czerwonego Krzyża). Wykonana jest ze stali i mosiądzu z elementami kucia i rzeźbienia. Tarcza na rękojeści miecza przedstawia godło ówczesnych lekarzy wojskowych: węża oplatającego laskę starożytnego greckiego boga Asklepiosa, zwieńczonego lustrem (lustro jest symbolem ostrożności dla lekarza). Kompozycję otacza wieniec z liści dębu i mirtu. Przeciwległa tarcza przedstawia starożytny herb Winnicy.
Obie strony ostrza zawierają napisy w języku łacińskim. Pierwsza strona«W pobożnej pamięci Nikołaja Pirohowa. 5.12.2021»– „Ku wiecznej pamięci Mykoły Pirogowa 5.12.2021”. To symboliczne upamiętnienie 140. rocznicy śmierci wybitnego lekarza, która niedawno została uczczona. Drugi napis: „Gdzież, o śmierci, jest twoje zwycięstwo? Gdzież, o śmierci, jest twoje żądło?”„- Gdzież jest, o śmierci, twoje zwycięstwo? Gdzież jest, o śmierci, twoje żądło?” To cytat z Ewangelii, z Pierwszego Listu do Koryntian, apostoła Pawła, symbolizujący zwycięstwo życia wiecznego nad śmiercią.
Specjaliści z kijowskiego warsztatu „Kuźnia Fantazji” wykonali nowe pochwy do tej symbolicznej broni białej, a także wytrawili wspomniane inskrypcje na głowni i wyryli herb Winnicy na tarczy rękojeści miecza, dopełniając w ten sposób symbolikę i wartość pamiątkową tego przedmiotu. Dziś miecz ten można podziwiać w odtworzonym gabinecie muzealnym dr. Pirogowa.
Opis ilustracji: Szpada wzorca r. 1872, która dzisiaj znajduje się w zbiorach Muzeum Pirogowa Winnicy, fot. M. Gerakluk.
Leave a Reply