Strusów, miasteczko, powiat trembowelski, o 8 kilimetrów na południowy zachód od Trembowli. Na północnyc wschód leżą Warwaryńce i Łoszniów, na wschód Krowinka, na południu Trembowla, Ruzdwiany i Bernadówka, na zach. Zazdrość. Środkiem osady płynie rzeka Seret (dopływ Dniestru). Ze wschód, krańca obszaru strugi podążają do Gniozny (dopł. Seretu). Własność hr. Włodzimierza Baworowskiego.
W roku 1880 było 2683 mieszkańców w gminie (1243 rzymsko-katolików, 743 grecko-katolików, 610 izraelitów, 237 innych wyznań, 1531 Rusinów, 1166 Polaków, 112 Niemców,. 20 in. naródow).
Na obszarze Strusowa dwór, piękny pałac, stadnina koni arabskich. Parafia rzymsko-katolicka w miejscu, dekanat trembowelski.
Parafia istniała podobno już przed roku 1534. W roku 1767 uposażył ją Franciszek Salezy Potocki, a w roku 1816 powiększyła dotację Ludwika z Rzewuskich hr. Lanckorońska.
Kościół pobazyliański, murowany, wzniesiony w r. 1767, p. w. św. Mikołaja. Do parafii należą: Bernadówka, Darachów, Nałuże, Pantelioha, Ruzdwiany, Tiutków, Warwaryńce i Zazdrość. Szkoła 4-klasowa i kasa pożyczkowa gminna.
Osada tą zwała się dawniej Podbohorodyczynem. Miasteczko założyli w XVI w. Strussowie herbu Korczak. Ostatni z nich Mikołaj, starosta halicki (r. 1627), zostawił córki: Helenę, za Kalinowskim, i Zofię, za Jakubom Sienińskim.
W późniejszych czasach posiadali tę majętność Potoccy i Lanckorońscy.
Dawniej głośne były cybuchy tu wyrabiane.
Po klęskach bolszewików pod Lwowem i Zamościem w sierpniu 1920 roku armia ukraińska wraz z całym polskim Frontem Południowym ruszyła do ofensywy odnosząc przy tym szereg sukcesów. 17 września 1920 roku pod Trembowlą Samodzielna Dywizja Konna rozbiła doszczętnie dowództwo i tabory sowieckiej 41. Dywizji Strzelców, biorąc pięciuset jeńców.
Przy wjeździe do Strusowa od Strona obwodu iwano-frankowskiego widnieje stary polski cmentarz, z dobrze zachowanymi napisami. Obok – pomnik żołnierzom Ukraińskiej Republiki Ludowej, poległych w walce z bolszewikami we wrześniu 1920 roku. Są pochowani tu żołnierze Dywizji Omelanowycza Pawlenki, która goniła bolszewików za Zbrucz.
Po klęskach bolszewików pod Lwowem i Zamościem armia ukraińska wraz z całym polskim Frontem Południowym ruszyła do ofensywy. Odnosiła przy tym spektakularne sukcesy. 17 września 1920 r. pod Trembowlą Samodzielna Dywizja Konna (Окрема Кінна Дивізія) walcząca pod dowództwem pułkownika Iwana Omelanowycza Pawłenka rozbiła doszczętnie dowództwo i tabory sowieckiej 41. Dywizji Strzelców, biorąc pięciuset jeńców.
Na cmentarzu w Strusowie zachowała się mogiła ukraińskiego żołnierza-petlurowca, dziwem nie zniszczona w czasach komunizmu. Z takim oto napisem:
Тут почиває великий лицар хорунжий Холошин Данило Трохимів з Курської губернії, Новоскольського повіту, село Слобода, положивший свою голову 17 вересня 1920р. поблизу села Великі Сади за щастя і волю українського народу. Небіжчик мав 21 рок від роду.
Спи, мій друже, твоя слава, твоя праця не вмре не загине.
Від друга та кінної гайдамацької сотні
Strusów jest znany także z innych ciekawych faktów walki Armii URL z bolszewikami. Pod Strusowem w szczególny sposób odznaczył się wówczas także chorąży Hryhoryj Połtawczenko, który wraz z sześcioma szeregowcami eskortował dwustu jeńców i zdobyczne wozy. Niespodziewanie natknął się na prawie stuosobowy oddział bolszewików. Wykazał się odwagą i niezwykłym sprytem, zmusił bowiem jeńców do wykrzykiwania ukraińskiego zawołania bojowego „Sława!”, dzięki czemu wróg spanikował i zaczął uciekać. Za ten wyczyn został awansowany do stopnia porucznika.
Kilka dni później 21 września 1920 r. URL przekroczyła linię Zbrucza i zdobyła Kamieniec Podolski, a tym samym wróciła na swoje terytorium państwowe. Niestety podalsze polsko-rosyjskie rozmowy pokojowe przekreśliły szanse na utrzymanie się ukraińskiej administracji w tej części Ukrainy i ukraińska armia w większości wycofała się za Zbrucz i została internowana w Polsce.
Słowo Polskie za: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XI, 17 maja 2023 r.
