Stary polski cmentarz w Wierzbowcu w obwodzie winnickim

Pozostałości jednego z kamieni nagrobnych w Wierzbowcu

Miejscowość Wierzbowiec położona jest w południowo-zachodniej części rejonu murowano-kuryłowieckiego w obwodzie winnickim, na granicy z obwodem chmielnickim.

Osada znajduje się na odległości 10 km od rzeki Dniestr, od południa dzielającej ten rejon od Mołdawii. Sprzyjająca lokalizacja przy starym szlaku, mniej więcej pośrodku między Kamieńcem Podolskim i Mochylowem Podolskim, wyznaczyła status Wierzbowca jako ważnego ośrodka handlowo-rzemieślniczego w XVI-XIX wieku.

Właśnie tu znajdowało się okręgowe centrum parafialne społeczności katolickiej. Tutaj urodził się Seweryn Mańkowski (s. 399 „Znani Polacy w historii Winniczyzny”, Wiktoria Kolesnyk, 2007); ksiądz z Wierzbowca udzielił ślubu Delfinie z Komarów z Mieczysławem Potockim. Z Delfiną z pałacu w Kuryłowcach przyjaźnili się F. Chopin, J. Słowacki, brat cara, brat króla francuskiego i bratanek Napoleona. (s. 510 tamże) Tutaj też w 1962 roku po powrocie z GUŁAGu posługę duszpasterską nieprzerwanie sprawował ks. Antoni Chomicki. (s. 812, tamże).

Cmentarz polski znajduje się na północnym skraju Wierzrbowca na wysokim wzgórzu otaczającym miejscowość, znajdującą się w głębokiej dolinie. Właśnie dlatego teren cmentarza ma strome nachylenie od centralnego wejścia w kierunku osady (patrz schemat). Granice cmentarza są niemal wszędzie dobrze widoczne dzięki pozostałościom dawnego muru.

Cmentarz jest czynny także dzisiaj. Po lewej stronie od bramy centralnej, znajdującej się w górnej części cmentarza, za małym dobrze utrzymywanym domkiem, po lewej stronie alei znajdują się współczesne pochówki. Po obu stronach alei, nagrobki z okresu 20. lat XX stulecia są prawie jednolite, (1922 – 1926 r.) ponieważ przed stalinowską kolektywizacją, w dużej mierze zachowały formy z poprzednich stuleci. Szczególnie wyróżniają się tu trzy pomniki Danilewiczów (DANILEWICZ).

Dalej w dół teren pochówków wcześniejszego okresu bardzo różni się architekturą: są to kamienne krzyże na metrowych cokołach, masywne kolumny ozdobione rzeźbami na kamieniu, potężne prostokątne cokoły, masywne wielopoziomowe wieże, dwa trójpłatkowe krzyże, z których jeden zachował się częściowo. W dolnej części cmentarza wyróżniają się pozostałości kompleksu z olbrzymiego wielotonowego sześcianu, pod którym widnieją płyty i kilka otworów do podziemnych krypt. Niestety żadne inskrypcje nie zachowały się, ale według świadectwa wspomnianego krajoznawcy W. Rewuckiego, osobiście widział na sześcianie z pięknego czarnego marmuru nazwisko Sobańskich, ale ten fragment też nie zachował się.

Sprawozdanie z realizacji projektu „III etap inwentaryzacji polskich cmentarzy na Podolu i Wołyniu” sporządził Igor Płachtoniuk, wrzesień 2019 r.

Słowo Polskie, 22 stycznia 2020 r.