Były pałac Lipkowskich w Piatyhorach
Otóż w poprzednim artykule pisałem o Józefie – synu Leona Laikowskiego. Teraz opowiem o bracie ostatniego – Henryku, urodzonym w 1801 roku.
Jak podaje winnicki historyk Wiktoria Kolesnik, bracia Lipkowscy po nauce w gimnazium Podolskim (które wówczas mieściło się w gmachu byłego klasztoru oo. jezuitów w Winnicy), pobierali naukę w słynnym liceum Krzemienieckim.
W wieku zaledwie dwudziestu lat Henryk Lipkowski zaczął budować w Krasnosiółce niedaleko Berszadzia okazały pałac, do którego wprowadził swoją przyszłą żonę Józefę – córkę generała Benedykta Kołyszki.
Po jej śmierci, ożenił się na jej siostrze Anieli. Razem od dwóch małżeństw miał 12 dzieci. Co ciekawe – każdemu synowi dawał drugie imię Benedykt ku czci swego zięcia teścia. Przyjaźń między Kołyszkiem i Lipkowskim była prawdziwa, ponieważ razem walczyli wszędzie (w tym pod Daszowem) w czasach powstania listopadowego na Podolu. W ogóle pałac w Krasnosiółce stał się centrum powstańczym, w którym oni ciągle się gromadzili.
Nie posiadam informacji i represjach przeciwko Henrykowi Lipkowskiemu po upadku powstania, ale znamy, że on nadal prowadził aktywny rozwój gospodarczy w swoich posiadłościach: sprzedawał zboże przez port w Odessie, kupował tam budynki, założył cukrownie w Krasnosiółce. Ale głównie zajmował się swoimi licznymi dziećmi. Na przykład jego syn od Anieli Kołyszko, Leon, zgromadził w swoim majątku w Piatyhorach kolekcję ceramiki, obrazów, książek i wszystko to, ponieważ był bezdzietny, oddał swojej siostrzenicy i jej synom do Krasnosiółki.
Ciekawie ukształtowała się również historia życia wnuków Henryka – Józefa i Jana Lipkowskich. Byli synami-bliźniakami Józefa Benedykta, zesłanego do Syberii za apel do Aleksandra II z 1862 roku. Później razem studiowali w Paryżu.
Generał Józef Lipkowski. Fot. Wikipedia
Tam Józef zrobił wielką karierę inżyniera, założywszy „Societe Generale des Freins Lipkowski”. Baył także jednym z pierwszych producentów samolotów. Przebywając na froncie w Bułgarii w 1912 roku otrzymał doświadczenie, niezbędne później podczas wojny z bolszewikami, w której służył kanonierem 19 pułku artylerii polowej. Podobno jego brat Jan służył z nim razem. W lipcu 1921 roku dosłużył się do stopnia generała i przeszedł na stan spoczynku. Jego syn –
Wnętrze pałacu Lipkowskich w Krasnosiółce
Henryk Józef Lipkowski, również inżynier, za udział we francuskim ruchu sprzeciwu był aresztowany i zmarł w roku 1944 w Buchenwaldzie.
Bar Józefa Jan Lipkowski otrzymał w Paryżu dyplom inżynierski, wrócił do swoich posiadłości na Ukrainie i zachodził się najpierw nieudanie z działalnością rolniczą, i dalej, już skutecznie angażował się w różnych ruchach społecznych.
Na przykład organizował w Humaniu Sojusz oficjalistów na Rusi. Wyjechał do Polski roku 1919 i po wojnie z bolszewikami kontynuował działalność społeczną. Był prezesem Polskiego komitetu wykonawczego na Rusi.
Prawnukowie Henryka Lipkowskiego – Wacław Antoni i Henryk Antoni zostali marynarzami i Wacław pierwszego września 1939 roku jako kapitan stawiacza min „Gryfa” brał udział w bitwie z Niemcami w zatoce Gdańskiej. Obaj po wojnie znaleźli się na zachodzie – w Anglii i Stanach Zjednoczonych – gdzie nadal służyli w marynarce wojennej.
Rezydencje rodziny w Krasnosiółce i Piatyhorach zachowały się do dziś. Lecz w bardzo opłakanym stanie. Dwór Leona Lipkowskiego w Piatyhorach w czasach okresu komunistycznego pełnił funkcje szpitala i kina. Teraz stoi opuszczony, jeszcze nadaje się do ratowania. Niestety pałac Henryka Lipkowskiego w Krasnosiółce, owiany legendami powstańczymi jest w bardzo złym stanie. Po wyprowadzeniu stąd szkoły na początku lat 2000, spłonął i stoi z zawalonymi stropami i dachem. Ale nadal jeszcze zadziwia pięknością jedna z sali pałacowych z zachowanymi sztukateriami.
Dmytro Antoniuk, 2 marca 2021 r.
