Rozwój Kijowa w XIX – na początku XX w. związany jest również z szeregiem imion architektów o polskim pochodzeniu. Prawie wszyscy oni zdobywali wykształcenie na ówczesnych szkołach wyższych w Petersburgu – Imperatorskiej Akademii Sztuk Pięknych, Instytucie Cywilnych Inżynierów, Instytucie Inżynierów Dróg Komunikacji.
Żaden z nich, zresztą, nie pracował w jakimś wyjątkowo „polskim” stylu architektury. Wszyscy, będąc uczniami tej samej szkoły, działali w duchu ogólnoeuropejskim, w zależności od preferencji i upodobań epoki. Każdy jednak pozostawał wybitną postacią, twórczy dorobek każdego z wymienionych poniżej architektów Polaków w znacznym stopniu upiększając Kijów.
Franc Miechowicz, absolwent Politechniki Paryskiej, wykładał mechanikę na uniwersytecie kijowskim. Należy do niego konserwacja pozostałości Złotej Bramy (systemy przyporowe z cegły i metalowe jastrychy) oraz ukończenie budowy rzymskokatolickiego kościoła św. Aleksandra w tym kształcie, w którym przetrwał do dziś.
Jan Friedrich Wiśniewski wybudował w Kijowie w roku 1870 pierwszy dworzec kolejowy.
Karol Majewski po pożarze rozbudowywał Carski (Maryński) Pałac, brał udział w budowie Soboru św. Włodzimierza, wykonał pomiary Soboru Sofijskiego.
Walerian Kulikowski – autor budynku Zarządu Kolei Południowo-Zachodnich przy ul. Łysenki 8. Wspomniana już rzeźbiarka Ewa Kulikowska – małżonka artysty.
Aleksander Chojnacki budował w Kijowie pałacyki i dochodowe budynki, wg jego projektu powstał znany obecnie mieszkańcom Kijowa Dom Uczonych przy ul. Włodzimierskiej 45.
Twórcze dziedzictwo architekta Leszka Dezyderego Władysława Horodeckiego warte jest szczególnej uwagi. Najważniejsze jego dzieła w Kijowie, gdzie mieszkał i pracował w latach 1891-1920: południoworosyjski zakład budowy maszyn, zakład meblarski J. Kimariewa, cementownia „For” na Kureniówce, kilka budynków dochodowych, miejskie muzeum starożytności i sztuki (obecnie Narodowe Muzeum Sztuki), karaimska kenasa (obecnie Dom Aktora), rzymskokatolicki kościół św. Mikołaja oraz najpopularniejsze – własny budynek dochodowy przy ul. Bankowej 10 – dzieło kijowskiej architektury w stylu modern – niestety, zepsuty po ostatniej nieudanej „renowacji”.
Architekt W. Horodecki również owocnie pracował na Czerkaszczyźnie, ojczystym Podolu oraz na Krymie. W latach 1920-1928 projektował i budował w Polsce, w przeciągu 1928-1929 – w Iranie, gdzie zmarł w dniu 3 stycznia 1930 roku i został pochowany na cmentarzu rzymskokatolickim Dulab w Teheranie. Wybitna postać, strzelec i myśliwy klasy światowej, Władysław Horodecki na zawsze został jednym z najlepszych kijowskich architektów XX w., ulubieńcem miejskiego folkloru. Poza tym, oprócz dziedzictwa w architekturze zostawił wydaną w 1914 roku w Kijowie przez polską drukarnię na Chreszczatyku 38 książkę „W dżunglach Afryki. Dziennik myśliwego”, która zawiera własnoręcznie wykonane przez niego rysunki i zdjęcia. Wdzięczni kijowianie nazwali dawną ulicę Mikołajewską imieniem Architekta Horodeckiego, obecnie też znajduje się jego pomnik w pasażu na Chreszczatyku.
Besarabski Kryty Rynek w Kijowie projektował warszawski architekt Henryk Gay.
Karol Iwanicki wybudował Korpus Kadetów w Sumach, w Kijowie zaś wg jego projektu wzniesiono olbrzymi budynek dochodowy przy ul. B. Chmielnickiego 32 oraz szpital rzymskokatolicki przy ul. Widradnej (obecnie jeden z budynków Instytutu neurochirurgii przy ul. Manuilskiego). Bywał tutaj również Janusz Korczak.
Zbigniew Klawe – twórca projektu miejskiej biblioteki publicznej (obecnie Narodowa Parlamentarna Biblioteka Ukrainy) przy ul. M. Gruszewskiego 1.
Wybitnym przedstawicielem stylu modern w Kijowie był architekt Ignacy Ledóchowski. Wg jego projektów powstał szereg interesujących budynków w Kijowie – przy ul. Bezakowskiej 8, Nazariowskiej 19 i 21, W. Żytomierskiej 32 oraz znany w Kijowie pałacyk-klinika lekarza Polaka W. Kaczkowskiego (obecnie ul. Ołesia Honczara 33).
Z nazwiska i mieniania ojca (Adolf) można przypuścić, że polskie korzenie posiadał również architekt Wszewłod Obremski – budowniczy i twórca studenckiej stołówki, ambulatorium, budynków mieszkalnych Politechniki Kijowskiej oraz Instytutu Komercyjnego (róg bulwaru Tarasa Szewczenki i ul. Franki).
Nazwisko cywilnego inżyniera Fiodora Ołtarzewskiego ma również polskie pochodzenie. Wg jego projektów wybudowano dochodowe budynki przy ul. Włodzimierskiego 92/39, Luterańskiej 32, Antonowicza 20 oraz Synagogę Halicką przy ul. Żylańskiej.
Pracami wykończeniowymi w Soborze św. Włodzimierza kierował profesor Adrian Prachow, malowidła wykonywali znani rosyjscy malarze W. Wasniecow, M. Nesterow, uczniowie ukraińskiej szkoły M. Muraszki (z biegiem czasu słynni mistrzowie M. Pimonenko, S. Kostenko, W. Zamirajło, S. Jaremicz, O. Kurinny i inni) oraz malarze Polacy Michaił Wrubel (ornamenty), Paweł i Aleksander Świedomscy (kompozycje „Ostatnia Wieczerza”, „Wjazd do Jeruzalem”, „Ukrzyżowanie”, „Sąd Piłata”), Wilhelm Kotarbiński (kompozycje „Wniebowzięcie”, „Stworzenie Świata”). Wymalował również plafony i gzymsy w pałacykach N. Tereszczenki (bulwar Tarasa Szewczenki 12) i Chanenków (ul. Tereszczenkowska 15), w roku 1893 brał udział w organizacji Towarzystwa Kijowskich Malarzy.
Unikalne malowidła pozostawił w Cerkwi św. Cyryla, zabytku architektury XII w., wybitny artysta Michaił Wróbel (kompozycje „Zesłanie Ducha Świętego”, „Aniołowie z labarumami” – na chorach, „Płacz pogrzebowy” – w arkosoliach narteksu oraz cztery ikony, namalowane w 1885 roku w Wenecji: „Madonna z Dzieciątkiem”, „Jezus Chrystus”, „Św. Atanazy” oraz Św. Cyryl”.
W różnych okresach w Kijowie mieszkali i działali malarze Polacy: Kazimierz Malewicz, Eugeniusz Wrzeszcz, Kazimierz Agnit Śledziewski, Marian Małowski.
Wśród zdolnych do sztuki Ukraińców szczególnym szacunkiem cieszyła się Krakowska Akademia Sztuk Pięknych. W różnych latach studiowali tutaj Mikołaj Bureczek, Bazyli Chmeluk, Sergiusz Litwinienko, Wiktor Maślanikow, Wiktor Miernyj, Bazyli Perebyjnis, Aleksander Tretiakiw-Sośnicki.
Promiennym ośrodkiem muzycznej kultury starego Kijowa była Szkoła muzyczna, od roku 1913 – Konserwatorium Kijowskie. Wśród jego założycieli – pierwszy dyrektor, kompozytor i pianista Włodzimierz Puchalski, wśród wykładowców zaś sporo polskich nazwisk: skrzypkowie Jan Wodolski, Aleksy Kołakowski oraz Julia Pulikowski, wiolonczelista Palaniczewski, pianiści Grzegorz Moroz-Chodorkowski, Henryk Bobiński, Stradecka, Barbara Smulska, Telimena Wolińska. Rzecz jasna, nuty dla konserwatorium dostarczała firma L. Idzikowskiego.
Dmytro Małakow, tłumaczenie Irena Rudnicka, 13.10.15 r.
