Koncept miejsc pamięci wszedł w życie w latach 1980-ch wysiłkiem francuzkiego badacza Pierre’a Nora. Wydane drukiem trzy tomy pod takim tytułem (Les Lieux de mémoire, Gallimard 1997, T.1-3) redagowanego przez Nore dzieła autorstwa kilkunastu naukowców pokazało nowe możliwości badania przeszłości. Ta perspektywa polega na ujęciu historii jako dynamiki historii w teraźniejszości – historii drugiego stopnia.
Według tej teorii do miejsc pamięci możemy zaliczyć godła narodowe, a także religijne, korporacyjne, wojskowe, rodowe pod warunkiem, że mają wymiar symboliczny dla społeczności lub pewnej jej grupy. Takim miejscem może być kościół/cerkiew, synagora, kircha, cmentarz, tablica pamiątkowa, obiekty architektoniczne, pomniki, czasopisma, pamiętniki, zdjęcia, et cetera.
Z takiej perspektywy wiele obiektów, które można ująć jako miejsca pamięci, pokazują nie tylko swój potencjał źródłowy, ale także aspekt aksjologiczny, długie trwanie substancji kultury. Inna odsłona przeszłości wraz z innym jezykiem narracji, często powoduje redefinicje, wydawało by się, znanych faktów.
Wobec tego warto pod tym kątem popatrzyć na takie miejsca pamięci jak, naprzykład, cmentarze. Groby wraz z inskrypcjami, sylwetkami zmarłych, a także znakami, towarzyszącymi płyty nagrobne, pokazują ciągłą obecność tych osób, naznaczają dzień dzisiejszy egzystencją kultury, w której te osoby żyły. Stąd, nota bene, ogromna uwaga do takich miejsc pamięci ze strony historyków Uniwersytetu Jagiellońskiego m.in. w ramach wydawniczego projektu “Pomniki epigrafiki i heraldyki Rzeczypospolitej Polskiej na Ukrainie” (pod redakcją Wojciecha Drelicharza).
Jak dotychczas ukazało się 5 tomow. Obiektami uwagi badaczy oprócz cmentarzy były tablice pamiątkowe, witraże, dzwony, obrazy, szaty liturgiczne, chorągwie i sztandary, ściany, elewacje i fasady, polichromie na terenach dzisiejszych obwodów lwowskiego, iwano-frankowskiego, tarnopolskiego, chmielnickiego wraz z Kamieńcem Podolskim. Inicjatywa, która przedstawia inny, nie zawsze konwencjonalny i dla tego znaczący poziom kultury oraz historii.
Vitaliy Perkun, 27 sierpnia 2024 r.
