Pałac Ceninej w Kotiużanach. Fot. Wikipedia
W roku 1889 na wzgórzu wśród lasu, opodal od wsi Kotiużany, Roman Padlewski zbudował dom mieszkalny, założył ogród owocowy i spacerowy, i corocznie upiększa tę miejscowość, skąd ładny widok na wieś.
Pozostałe dwie trzecie części Kotiużan po śmierci ostatniego dziedzica Henryka Dzierżka, syna Augustyna, przeszły w obce ręce. Pod koniec lat 80. nabył je rzeczywisty radcy Stanu Iwan Cienina. Wdowa po nim Eugenia z domu Krupieńskia w 1912 r., w miejscu spalonej przez zbuntowanych włościan dawnej rezydencji Dzierżków, wybudowała okazały pałac neorenesansowy. Autorem jego projektu został słynny architekt Oskar Munz.
Przez grunta kotiużańskie przechodzi kolej żelazna z Mohylowa do Żmerynki. Dworzec tej kolei nazywa się urzędownie Kotiużany, chociaż pobudowany został w 1892 r. na gruncie należącym do wsi Obuchowa. Od tego dworca idzie droga bita do Kuryłowiec Murowanych i ta równie przechodzi przez grunta kotiużańskie.
Pod względem ludności Kotiużany są całkiem sporą osadą, zamieszkaną przez ponad półtora tysiąca osób, w tym przez: 1107 prawosławnych, 514 katolików oraz 45 Żydów. Miejscowi katolicy uczęszczają na nabożeństwa do kościoła w pobliskim miasteczku Snitkowie. Mieszkańcy Kotiużan w większości trudnią się rolnictwem. Pewna część ludności zajmuje się wydobyciem i rzeźbą w kamieniu, pracuje przy tutejszym młynie parowym oraz w pobliskich cukrowniach, handluje bydłem na jarmarku, który odbywa się tu we wtorki co dwa tygodnie.
Przygotował Walery Franczuk na podstawie: W. Pobóg-Górski, Powiat mohylowski w gubernii podolskiej, Warszawa 1903, s. 229-231: Е. Сецинский, Приходы и церкви Подольской губернии, Каменец-Подольский 1901, с. 612; Wikipedia, 19 lutego 2024 r.
