W. Pobóg-Górski, Powiat mohylowski w gubernii podolskiej, Warszawa 1903
Wieś Kotiużany została osadzona w XVI. stuleciu powyżej Olczydajowa Wyższego nad rzeką Ladawą, tam, gdzie ta rzeka zakręcając się, tworzy cypel w rodzaju półwyspu.
Najpierwsza wzmianka o Kotiużanach w dokumentach znajduje się pod r. 1622. W owym czasie, kiedy po wygaśnięciu rodziny Jazłowieckich, sukcessorowie ich dzielili się ogromną fortuną tak w województwie ruskim jak i na Podolu położoną, Kotiużany wraz z innymi wsiami przeznaczono na schedę Adama Wolskiego, urodzonego w Jazłowieckiej, ale kiedy ten wkrótce zmarł bezpotomnie, Kotiużany wraz z innymi włościami przeszły do Czuryłów, równie od jednej z Jazłowieckich pochodzących.
W owym czasie dokumenty wyrażają się: „Kotiużany Słoboda“. Zapewne musiała to być osada Wołochów, jak wskazuje sama nazwa. W r. 1736 dziedzicem Kotiużan był Stanisław Szydłowski, wojski winnicki, który w tym roku wydał erekcję dla cerkwi kotiużańskiej. W roku 1780 posiadał Kotiużany hrabia Dzieduszycki, podkomorzy Jego Królewskiej Mości. Przy końcu XVIII stulecia Kotiużany przechodzą w posiadanie Dzierżków. Około r. 1800 Augustyn Dzierżek, prezes Sądu Granicznego Mohylowskiego, zakłada w Kotiużanach swoją rezydencję i tu jest punkt główny klucza kotiużańskiego, a do niego należą: Olczydajów Wyższy, Popieluchy, Bielany, Berlińce Polowe i Obuchów. W r. 1835 trzecia część Kotiużan sprzedana w Kijowie na kontraktach z publicznej licytacji. Nabył ją hrabia Piotr Stadnicki, po którym odziedziczyła w r. 1855 córka jego Zuzanna z hrabiów Stadnickich Górska — obecnie część ta należy do Oktawij z Górskich Padlewskiej (katoliczki). Przy domie folwarcznym należącym do Padlewskiej, a który znajduje się w samej wsi na prawym brzegu Ladawy, są bardzo obszerne piwnice murowane i sklepione; tradycja miejscowa mówi, że to zabytek z czasów władania Czuryłów.
Po środku wsi wznosi się piękna cerkiew św. Mikołaja, wybudowana jeszcze w 1701 r. jak o tym świadczy napis wyryty nad drzwiami wejściowymi. W ciągu XIX wieku była dwukrotnie podnoszona, gdyż bardzo ze względu na poważny wiek zapadała się w ziemi.
Przygotował Walery Franczuk na podstawie: W. Pobóg-Górski, Powiat mohylowski w gubernii podolskiej, Warszawa 1903, s. 229-231: Е. Сецинский, Приходы и церкви Подольской губернии, Каменец-Подольский 1901, с. 612.
Leave a Reply