Mikołajów nad Dniestrem. Fot. Polona
Kontynuujemy wędrówkę ze Słowem Polskim po byłych miasteczkach i wsiach województwa lwowskiego II RP. Dzisiaj zwiedzamy Mikołajów nad Dniestrem – niegdyś centrum administracyjne odrębnej gminy w międzywojennej Polsce. Dzisiejszy Mikołajów to – ukraińskie miasto w obwodzie lwowskim, rejonie stryjskim – siedziba hromady o takiej samej nazwie.
W styczniu 2022 roku w Mikołajowie mieszkało 14 tys. mieszkańców, w roku 1931 – niespełna cztery tysiące.
Historia podlwowskiego Mikołajowa wiedzie swój początek od 1570 roku.
Najstarsze osady ludzkie na tych obszarach datowane są na 20 000–30 000 lat przed narodzeniem Jezusa. Reprezentuje ich m.in. letni obóz myśliwski w pobliżu obecnej wsi Drogowyż. Dzięki sprzyjającym warunkom naturalnym na obszarze Mikołajowa ludzie żyli tu już w okresie po paleolicie, w epoce mezolitu, której początki sięgają IX-IV tysiąclecia p.n.e.
W VI wieku terytorium na który weszło w skład państwa Białych Chorwatów . W latach 981-992 księstwo Chorwatów zostało przyłączone do Rusi Kijowskiej.
Archeolog A. Schneider wspomina, że podczas budowy kościoła w 1607 roku w Mikołajowie natrafiono na fundamenty murów miejskich, odnaleziono monety rosyjskie i ogromny berdysz . W 19-stym wieku mury obronne otaczające miasto były nadal widoczne. Schneider był zdania, że był to starożytny gród Teterów.
Pojawienie się nazwy Mikołajów wiąże się z osobą Mikołaja Tarły . Ród Tarlów pojawił się za czasów Władysława Opolskiego, który dowodził rycerstwem śląskim. O Tarłach po raz pierwszy wzmiankowano w 1431 roku jako wysłannika króla Władysława Jagiełły do magnatów podolskich, który nie chciał oddać Podola i Kamieńca w ręce wielkiego księcia litewskiego Świdrygiełły .
Później księciem koronnym i burmistrzem Struja został Tarło ze Szczekarowicy. Jego synami byli Andrii i Paweł Tarło. Bratankiem Pawła był Mikołaj Tarło – sekretarz królewski, założyciel miasta Mikołajowa.
Przywilej króla Zygmunta Augusta na założenie miasta Mikołajów i nadanie mu prawa magdeburskiego został podpisany 20 lutego 1570 roku i został potwierdzony przez królów Stefana Batorego, Zygmunta III , Władysława IV , Mychajło Koributa Wyszniewieckiego i Augusta II . Z niewielkimi zmianami potwierdzili to także cesarze austriaccy Józef II w 1782 r. i Franciszek I w 1794 r.
Pierwszy statut, będący podstawą konstytucji miasta, potwierdza, że mieszczanie otrzymali własną samorządność, na której czele stała wybieralna rada złożona z 6 osób, na czele której stał burmistrz, byli zwolnieni spod jurysdykcji wszelkich urzędników państwowych i podlegali sądu wójta we wszystkich sprawach. Aby zachęcić nowych osadników zwalniano ich na 20 lat od wszelkich podatków.
Tarlo długo wybierał miejsce na fortyfikacje miejskie, na kościół i pod własny dom. Fortyfikacje miejskie budowano już z uwzględnieniem użycia artylerii. Sądząc po tym, że w XVII w miasto kilkakrotnie stawiało czoła najazdom Tatarów, fortyfikacje były już ukończone.
Najstarsze przedmieście w Mikołajowie powstało przy drodze do Drohowyża, gdzie znajdował się kościół św. Mikołaja i pierwotnie nazywało się Przemyśl, gdyż sam trakt wiódł z Przemyśla do Halicza.
W XIX w., kiedy zmienił się układ drogowy, przedmieście to nazwano Lwowem.
Mykołaj Tarło zmarł w 1571 roku , w wieku 50 lat.
W 1580 r. mieszczanie uzyskali prawo do bezpłatnego przejazdu drogą starośtińską przez Drogowyż. Mieszkająca w Drohowyżu Jadwiga Tarło (żona Mykołaja) aktywnie ingerowała w życie miasta.
W 1241 roku przez teren osady przeszły wojska mongolskie, niszcząc niemal wszystko. W trakcie tego pogromu zniszczono domy zboczach góry Okrężnej (później Drogowyż). Ziemia Mikołajowska odrodziła się dopiereo w ramach księstwa przemyskiego.
Polacy umocnili swoje wpływy na terenach dzisiejszej Mikołajowszczyzny w 1387 roku.
Zaczął szybko rozwijać się przemysł i handel. W tym czasie głównymi zajęciami lokalnej ludności było rolnictwo, hodowla zwierząt, rzemiosło i handel. Zgodnie z przywilejem królewskim jarmarki odbywały się w Mikołajowie dwa razy w roku, a jarmarki raz w tygodniu – w każdy wtorek.
W ciągu XV-XVIII w. ataki Tatarów krymskich spowodowały ogromne szkody dla ludności regionu.
W 1620 r. ludność Mikołajowa i okolicznych wsi poniosła ogromne straty. Wojsko polskie poniosło dotkliwą klęskę w Cecorą w Mołdawii. Oddziały tatarskie, wykorzystując bezbronność ziem ukraińskich, straszliwie splądrowały Galicję.
W 1772 roku tereny powiatu po rozczłonkowaniu Polski przez Rosję i Habsburgów weszły w skład monarchii habsburskiej (od 1804 – Cesarstwa Austriackiego).
Nowy rząd zachęcał do przesiedlania kolonistów niemieckich na ziemie galicyjskie. W okolicach Mikołajowa założono niemieckie kolonie Dornfeld i Reichenbach .
W 1820 r. polski hrabia Stanisław Skarbek za 178 630 rzymskich sztuk złota stał się de facto właścicielem Mikołajowa. Skarbek był jednym z najbogatszych ludzi w Cesarstwie Austriackim i założycielem przytułku dla sierot i osób starszych, przeznaczył znaczne środki na jego utrzymanie.
Prawie połowa ziem, duża część lasów, pastwisk i pól uprawnych należała do magnaterii, głównie Polaków. W 1846 roku wybuchło powstanie chłopskie. Także w tym samym czasie wieś Wielka Horożanka stała się jednym z ośrodków przygotowań do polskiego powstania przeciwko Austrii. Zwyczajne skasowanie pańszczyzny w 1848 r. nie odpowiadało chłopstwu, które liczyło na otrzymanie ziemi, lasów, łąk i pastwisk. Lecz do naszych czasów w większości wsi obwodu mikołajowskiego zachowały się krzyże pamiątkowe stawiane przez gminy na cześć zniesienia panstwa w Galicji.
Jeszcze przed rozpoczęciem Wielkiej Wojny w 1914 roku Austriacy budowali fortyfikacje na linii Rozdił — Bardzon — Mikołajów — Drogowyż. Budowę twierdzy Mikołajów na obrzeżach miasta, która miała przykryć drogi wiodące do Karpat, przerwano, gdyż dowiedział się o tym rosyjski wywiad.
Pod koniec sierpnia 1914 r. na terenie obwodu mikołajowskiego rozpoczęły się zacięte walki. Próby utrzymania przez Austriaków Mikołajowa w swoich rękach zakończyły się porażką.
W sierpniu 1920 roku do Mikołajowa wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Polacy walczyli z nimi głównie w okolicach stacji kolejowej Mikołajów-Drogowyż. W marcu 1921 roku podpisano Traktat Pokojowy w Rydze , w wyniku Mikołajów znów znalazł się w Polsce. W mieście rozwijał się drobny przemysł, produkcja wapna, kafli, cegieł i ceramiki.
Po sowieckiej okupacji nowe władze utworzyły komitety robotniczo-chłopskie. Znacjonalizowano lokalną fabrykę wapna i kafli, warsztaty rzemieślnicze, młyny, sklepy i piekarnie. W styczniu 1940 r. w ramach obwodu drohobyckiego utworzono rejon mikołajowski. W lutym 1940 rozpoczął pracę w komitecie wykonawczym Okręgowej Rady Delegatów Robotniczych.
Od końca czerwca 1941 r. do końca lipca 1944 r. obwód mikołajowski znajdował się pod okupacją niemiecką. W sierpniu 1944 r. znów powrócili Sowieci. 6 grudnia 1966 r. w ramach obwodu lwowskiego utworzono rejon mikołajowski z centrum w mieście Mikołajów.
Lata 80. pokazały, że sowiecki system dowodzenia i administracji całkowicie wyczerpał swoje możliwości. Na Ukrainie rozpoczyna się proces odrodzenia narodowego . Od 24 sierpnia 1991 roku miasto Mikołajów stało się częścią niepodległej Ukrainy.
W Mikołajowie w 1837 roku urodził się Walery Łoziński –polski pisarz romantyczny i publicysta.
Lidia Baranowska na podstawie ogólnodostępnych źródeł, 9 sierpnia 2024 r.
