Spotkania z Kresami w Opolu

W dniach 25 – 29 października 2013 r. odbyły się „Opolskie Spotkania z Historią i Kulturą Kresów” zorganizowane przez Towarzystwo Polonia – Kresy, Politechnikę Opolską i Pedagogiczną Bibliotekę Wojewódzką w Opolu. W ciągu pięciu dni zainteresowani kresową tematyką mogli oglądać wystawy oraz uczestniczyć w promocjach książek, prezentacjach multimedialnych, koncertach, inscenizacji i konferencji naukowej.

W piątek 25 października w Miejskim Centrum Organizacji Pozarządowych zorganizowano „Wieczór kresowy”. Przybyłych powitał Jan Całka szef Biura Organizacji Pozarządowych Urzędu Miasta Opola. Spotkanie urozmaicił występ duetu skrzypcowo – akordeonowego „Musica Vena”, który zagrał, m.in. także melodie kresowe. Po części muzycznej zebrani obejrzeli prezentację fotograficzną z podróży po Kresach autorstwa Leokadii Okos pt. „Kresy w naszej pamięci – wspomnienia” z ciekawym komentarzem autorki. Miłą niespodzianką było przybycie na „Wieczór kresowy” dzieci ze świetlicy środowiskowej „Oaza” wraz z opiekunami.

W sobotę 26 października przeprowadzone zostały warsztaty biblioteczne w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej. Uczestniczyli w nich goście zaproszeni z Ukrainy. W PBW prezes Towarzystwa Polonia – Kresy Krystyna Rostocka i dyrektor biblioteki Dagmara Kawoń – Noga otworzyły wystawę pt. „Przedwojenne lwowskie wydawnictwa pedagogiczne w zbiorach Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu”. Z kolei w MBP zorganizowana została ekspozycja pt. „Biblioteki i wydawnictwa kresowe”, której otwarcia dokonały Krystyna Rostocka i dyrektor biblioteki Elżbieta Kampa.

Zwieńczeniem drugiego dnia „Opolskich Spotkań z Historią i Kulturą Kresów” była przedstawiona w Studenckim Centrum Kultury Uniwersytetu Opolskiego inscenizacja wesela kresowego w reżyserii i według scenariusza Krzysztofa Kleszcza, zaprezentowana przez wykonawców ze Stowarzyszenia „Nasz Grodziec”. Widzowie mogli zapoznać się ze zwyczajami i piosenkami związanymi z zaślubinami na Kresach, posłuchać tzw. bałaku, czyli lwowskiej gwary, a także skosztować potraw. W SCK można było również obejrzeć wystawę książek prof. Stanisława Sławomira Nicieji o tematyce kresowej.

W niedzielę 27 października po mszy świętej w intencji Kresowian w Kościele „Na Górce”, goście zwiedzili tzw. Wzgórze Uniwersyteckie oraz Muzeum Śląska Opolskiego. Spotkanie przy kawie i herbacie w MŚO było okazją do porozmawiania o sytuacji Polaków w różnych miejscowościach leżących obecnie w granicach Ukrainy.

W niedzielę odbył się również uroczysty koncert pianisty Marka Drewnowskiego oraz zaproszonych przez niego młodych artystów reprezentujących różne gatunki muzyczne. W jego programie pojawiły się m.in. utwory znane z przedwojennych polskich filmów. Koncert uświetnił promocję książki Andrzeja Skibniewskiego pt. „Rubinowa broszka. Lwowska historia w listach opisana” oraz otwarcie wystawy fotografii i dokumentów z nią związanych. Duże wrażenie na oglądających ekspozycję wywarły przedwojenne zdjęcia odrestaurowane przez włoskiego fotografa Marco Polliniego.

Poniedziałek 28 października upłynął pod znakiem obrad naukowych w sali konferencyjnej im. Orła Białego Urzędu Marszałkowskiego, gdzie odbyła się Międzynarodowa Konferencja Naukowa pn. „Biblioteki w kulturze Kresów. Kresowianie w bibliotekach w Polsce i na świecie”. Została ona objęta patronatem przez: Marszałka Województwa Opolskiego Józefa Sebestę, Dyrektora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu dr. Adolfa Juzwenkę oraz Światową Radę Badań nad Polonią. W imieniu organizatorów jej moderatorka prof. Maria Kalczyńska z Politechniki Opolskiej przywitała zebranych i wprowadziła w tematykę konferencji, mającej na celu przypomnienie o dorobku intelektualnym Polaków na Kresach oraz popularyzację wiedzy o nim. Reprezentujący Urząd Marszałkowski Janusz Wójcik, dyrektor Departamentu Kultury, Sportu i Turystyki, przypominając o dorobku Kresowian na Śląsku Opolskim, podkreślił przede wszystkim rolę inteligencji w odbudowie tych ziem oraz zwrócił uwagę na fakt, iż nierzadko właśnie książki znajdowały miejsce w kuferkach podróżnych przywożonych z Kresów. Dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu dr Adolf Juzwenko podkreślił altruizm Polaków na świecie, przekazujących w darach i udostępniających swoje kolekcje, co odegrało istotną rolę w ochronie dziedzictwa narodowego. Zaznaczył, iż nie można zaprzepaścić dorobku tego dziedzictwa, a więc należy digitalizować i inwentaryzować zbiory, w czym ogromne zasługi położyło już Ossolineum. Dyrektor Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej dr Dagmara Kawoń – Noga powitała zebranych i wyraziła zadowolenie z zorganizowania konferencji, a także wspomniała o warsztatach bibliotecznych zorganizowanych w bibliotece, w których wzięli udział goście z Kresów. W imieniu Towarzystwa Polonia – Kresy zebranych przywitała prezes Krystyna Rostocka, przekazując zebranym pozdrowienia z miast kresowych, które odwiedziła podczas ostatniej wyprawy na Ukrainę.

Następnym punktem konferencji było wręczenie nagrody „Kuferek Pamięci Kresowej”, będącej symbolem pamięci o Kresach. Autorem projektu odznaczenia jest artysta Zbigniew Korzeniowski. Wyróżnienie otrzymali: Halina Załuska za materialne i intelektualne wspieranie młodzieży z Kresów studiującej w Opolu, Halina Wójcicka – założycielka i wieloletnia dyrygentka chóru „Lilia”, inicjatorka powstania polskiej szkoły sobotniej i teatrzyku dziecięcego, prezes Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej w Sądowej Wiszni na Ukrainie oraz Andrzej Skibniewski z Holandii – autor „Rubinowej broszki” i osoba wspierająca inicjatywy krzewiące pamięć o Kresach.

W pierwszej części obrad plenarnych prof. Henryk Stroński (Tarnopol) przedstawił referat o śladach kultury polskiej na Kresach, nierozerwalnie związanej z chrześcijaństwem, która stanowiła przez lata wyraz tożsamości i komunikowania się między zaborami. Podkreślił również rolę Polaków w rozwoju kultury poprzez: zakładanie szkół, teatrów, bibliotek, wydawnictw, galerii, ocalenie książek, ratowanie pomników. W swoim wykładzie przedstawił pięć rodzajów kultury polskiej pozostałej na Kresach: kulturę zapomnianą, kulturę poprawioną, kulturę ukradzioną, kulturę zniszczoną oraz kulturę uratowaną. Stwierdził, iż kultura polska może obecnie wyrażać tożsamość młodych Polaków, ale też być środkiem komunikacji z Ukraińcami. Prof. Zdzisław Julian Winnicki (Wrocław) rozpoczynając wystąpienie powiedział, że mordowanie książek to mordowanie pamięci. W swym referacie przedstawił tzw. „polski pas” na pograniczu litewsko – białoruskim, charakteryzujący się znacznym odsetkiem ludności narodowości polskiej wyznania katolickiego. Zwrócił uwagę, że we współczesnych badaniach Polaków na tamtym obszarze pomija się wyjątkowość „pasa”, tylko koncentruje się na wybranej tylko części – albo bada się Polaków na Litwie, albo Polaków na Białorusi. Prof. Jacek Puchalski (Warszawa) przybliżył charakterystykę programu „Rejestracja zbiorów polskich za granicą ze specjalnym uwzględnieniem dziedzictwa zagrożonego”. Wspomniał też o zagrożeniach dla sytuacji bibliotek na Kresach, m.in. politycznych.

W drugiej części obrad promowana była książka pt. „Kresowianie na świecie”, stanowiąca wynik ubiegłorocznej konferencji pod tym samym tytułem. Wiersze Beaty Obertyńskiej i Mariana Hemara odczytała Agnieszka Zyskowska – Biskup z Opolskiego Teatru Lalki i Aktora. Dr Piotr Lechowski (Kraków) przybliżył postać Wandy Stachiewicz założycielki i kustosza Biblioteki Polskiej w Montrealu, której postać połączyła obie konferencje. Następnie uroczyście wręczono egzemplarze książki „Kresowianie na świecie” obecnym na konferencji autorom artykułów oraz gościom, m.in. Aleksandrze Ziółkowskiej – Boehm i Piotrowi Lechowskiemu. Drugi referat w tej części wygłosiła Marzanna Gądek – Radwanowska (Kędzierzyn – Koźle), która przedstawiła postać historyka, publicysty, bibliotekarza i kierownika Biblioteki Polskiej w Londynie Zdzisława Jagodzińskiego.

W trzeciej części konferencji ks. Witold Józef Kowalów (Ostróg) opowiedział o księgozbiorach znajdujących się przy klasztorach na Wołyniu, m.in. w Ostrogu czy Międzyrzecu Ostrogskim. Wspomniał o zasługach bp. Marcjana Trofimiaka i ks. Augustyna Mednisa dla ratowania wołyńskich księgozbiorów. Prof. Barbara Koredczuk (Wrocław) zwróciła uwagę na niewielką do tej pory ilość wydawnictw na temat polskich księgozbiorów na Kresach, wąskospecjalistyczność i wąskoterminowość dotychczasowych publikacji, które nie obejmują księgozbiorów np. w Łucku, Brodach czy Kołomyi. Dr Anna Rajchel (Opole) przedstawiła charakterystykę lwowskiego Wydawnictwa „Biblioteka Medycka”, stworzonego przez dwie znamienite rodziny: Pawlikowskich i Wolskich. Drukowało ono m.in. utwory Beaty Obertyńskiej. Dr Halina Rusińska – Giertych (Wrocław) omówiła kwestię digitalizacji zbiorów bibliotecznych na przykładzie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, zwracając uwagę na jej cele, kryteria wyboru publikacji przeznaczonych do digitalizacji oraz przedstawiając realizowane programy ochrony księgozbiorów. Pracownicy Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu przedstawili problematykę kresową w jej działaniach. Mgr Hanna Jamry określiła charakter współpracy WBP z Obwodową Publiczną Biblioteką Naukową im. Iwana Franki w Iwano – Frankiwsku, czyli organizowanie wystaw, popularyzację wiedzy o regionach, wzajemne wizyty bibliotekarzy. Z kolei mgr Barbara Giedrojć opowiedziała o zbiorach pocztówek kresowych w WBP, a mgr Mirosława Koćwin o Bibliotece Miejskiej im. Wincentego Smagłowskiego w Stanisławowie.

Po zakończeniu wystąpień referentów był czas na dyskusję. Dr Adolf Juzwenko stwierdził, że istotna we współpracy z partnerami na Ukrainie jest cierpliwość. Ks. Witold Józef Kowalów zaapelował, żeby pamiętać o osobach, które zdecydowały się pozostać mimo represji na Kresach. Prof. Jerzy Hickiewicz mówił o współpracy szkół technicznych polskich i ukraińskich, o prof. Romanie Dzieślewskim – pierwszym polskim profesorze elektrotechniki. Powiedział także, iż Kresy dla Ukraińców są współczesnością, zaś dla Polaków stanowią muzeum polskiej kultury, nauki i historii. Janusz Wójcik mówił o współpracy województwa opolskiego z obwodem iwanofrankiwskim, a także o konieczności docierania do inteligencji i młodzieży ukraińskiej.

Ostatnim punktem programu konferencji była prezentacja multimedialna Tomasza Kuby Kozłowskiego z Domu Spotkań z Historią w Warszawie pt. „Od Altenberga do Zukerkandla. Poczet kresowych księgarzy”. Przedstawił on sylwetki i działalność księgarzy, drukarzy oraz wydawców: Józefa Zawadzkiego i Ludwika Chomińskiego w Wilnie, Idzikowskich w Kijowie, Gubrynowiczów, Altenbergów i Bernarda Połonieckiego we Lwowie, Chowańców w Stanisławowie, Westów w Brodach oraz Zukerkandlów w Złoczowie. W Urzędzie Marszałkowskim można było również oglądać wystawę Tomasza Kuby Kozłowskiego składającą się z eksponatów znajdujących się w jego kresowej kolekcji.

We wtorek 29 października w czytelni Biblioteki Głównej Politechniki Opolskiej odbyła się promocja książki Janusza Palucha pt. „Wczoraj i dziś. Polacy na Kresach”. Książka zawiera 23 rozmowy z osobami, upowszechniającymi wiedzę o Kresach np. prof. Stanisławem Sławomirem Nicieją czy Ewą Siemaszko. Autor podczas spotkania opowiedział o swoich rozmówcach i wyjazdach na Kresy. W BG Politechniki Opolskiej zorganizowano również wystawę lwowskich obrazów Józefa Lewczaka oraz wileńskich fotografii Mileny Kalczyńskiej.

Ostatnim punktem w programie „Opolskich Spotkań z Historią i Kulturą Kresów” była znakomita prezentacja Tomasza Kuby Kozłowskiego pt. „Kresowy tygiel narodów, religii i kultur …czyli Unia tu już była !” zorganizowana w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej przy udziale Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo – Wschodnich. Autor prezentacji interesująco opowiedział o wielonarodowości i wielokulturowości II Rzeczypospolitej. Zwracał przy tym uwagę zebranych na nieznane szerzej fakty z historii Polski, które należy upowszechniać w polskich szkołach oraz chwalić się nimi za granicą, jak np. unia w Horodle.

W trakcie „Opolskich Spotkań z Historią i Kulturą Kresów” można było wzbogacić swoją wiedzę o Kresach, z czego wiele osób chętnie skorzystało. Rozmaitość imprez sprawiła, iż każdy mógł znaleźć coś odpowiedniego dla siebie.

Krzysztof Harupa
Towarzystwo Polonia – Kresy, bwp

Zdjęcia z konferencji