Stanisławów na pocztówce z czasów austriackich. Fot. Wikipedia
Stanisławów. Miasto, dziedziczne JW. Katarzyny hrabiny z Potockich Kosakowskiej, kasztelanowy kamieńskiej, damy orderu krzyża gwiazdowego.
W ów czas nuncjusz stolicy apostolskiej u króla Jmści, i Rzeczypospolitej Polskiej, w wierszach swych na jej imieniny ułożonych, nie tak poezya uczcił, jako rzetelnym i historycznym piórem, wieków i teraźniejszym i potomnym do podziwienia w istocie rzeczywistej odmalował.
To miasto całe murowane w guście cudzoziemskim miastom nie ustępujące, pałacem, ratuszem, zbrojownią, fortyfikacyą, na którą nieśmiertelnej pamięci JO. Stanisław Potocki, kasztelan krakowski, hetman w. Koronny, kilkanascie milionów złożył. Kolegiatą wspaniałą , kościołem niegdyś jezuickim bogato od JW. z Leszczyńskich Potockiej, siostry króla polskiego i xiążęcia Lotaryngii i Baru Stanisława Leszczyńskiego ozdobionym; a co jest osobliwa, iż ta pani wielką kanarnią mając, w ów czas rzecz rzadko, przy innych transportach tysiąc kanarków do Gdańska posłała, i za nie tysiąc dukatów wziąwszy, na wystawienie wielkiego ołtarza one wyłożyła.
Także kolegium i szkoły jezuickie, w których są tu szkoły łacińskie cyrkularne i normalne. Był tu także klasztor wielki i kościół wspaniały XX. Trynitarzów, w którym cudowny był obraz upadającego pod krzyżem Zbawiciela.
Także kościół ormiańskiej nacyi i cerkwie ruskie, piękne domy i kamienice wryniosłe, ulice szerokie i brukowane, bogate sklepy kupców i stajnie Ormian, napełnione końmi na handel, i wiele porządnych fabryk.
Tyśmienica. Miasto osiadłe osobliwie w kupców ormiańskich z ich parochialnym kościołem, farą obrządku rzymskiego i kościołem z klasztorem XX. Dominikanów.
Przedtem było domu Wielohorskich, teraz z Czosnowskich Kolumnów domu weszło w dom Potockich.
Bohorodczany. Miasto z kościołem i klasztorem XX Dominikanów, JW. hrabiny z Potockich Kosakowskiej.
Kołomyja. Miasto niegdyś powiatowe i starostwo, teraz dziedziczne JW. Chołoniewskiego, kawalera orderu ś. Stanisława.
Szumlany. Wieś, gniazdo przezacnego domu Szumlańskich, z którego wiele zacnych rycerskich mężów i biskupów obrządku ruskiego było.
Kosów. Miasto, hrabiów Dzieduszyckich dziedzictwo, sukcesorów JW. hrabi Dzieduszyckiego, czesnika niegdyś Koronnego, kawalera orderów polskich i konsyliarza tajemnego aktualnego zaufanego J. C. K. apost. Mści.
Kuty. Miasto intratne, niegdyś starostwo JO. Ludwiki z Mniszchów Potockiej, kasztelanowy krakowskiej, teraz jest cesarskie.
Jabłonów. Miasto.
Obertyn. Niegdyś zasłużonego domu Obertyńskicb siedlisko.
Nadworna. Miasto i wielka włość JW. Ignacego hrabi Cetnera, arcymarszałka Galicyi, obfite ma solne źródła, z której sól warzą, i wielka tu jest plantacya naddniestrskich tytiunów.
Mariampol. Miasto domu xiążat Jabłonowskich z wspaniałym pałacem. Tu JO niegdyś Jan xiążę Jabłonowski, wojewoda bracławski, kawaler orderu runa złotego i orła białego , klasztor panien Charytek , i kościoł i klasztor z ogrodem XX. Kapucynów ufundował; piękny tu z dawna
kościoł farny.
Manastyrzyska. Miasto z pałacem domu Potockich.
Solotwina. Miasto i niegdyś starostwo domu hrabiów Skarbków; teraz dziedzictwo kniazia Puzyny, kawalera orderu ś. Stanisława, dawniej starosty grodowego w W. X. Lupitskiego.
Łysiec. Miasteczko.
Tłumacz. Miasto, JW. Potockiego, szambelana J. C. K. apost. Mści i kawalera orderu ś. Stanisława. Za czasów dawniejszych z cała dzierżawą to miasto szło na zysk i pensye dla tłumaczów jeżyków orientalnych w służbie rzeczypospolitej zostających.
Niźniow. Miasto JO. xiecia Imci z Prusów Jabłonowskiego, dzisiejszego kasztelana krakowskiego, kawalera orderów polskich. Był tu bogato ufundowany klasztor i kościół XX. Paulinów od ojca dzisiejszego xięcia kasztelana krakowskiego ; to jest od JO. xiecia wojewody rawskiego, który i w Częstochowie XX. Paulinom wiele funduszu przyczynił, kaplice w marmury ozdobne wystawił, i je
den bastyn fortecy ufortyfikował.
Hołynia. Miasto.
Ramiona. Miasto.
Pislyń. Miasto.
Otynia. Miasta te handlem soli i tytiunów sławne.
Rożniatów. Miasteczko, kościołem niegdyś Jezuitów, w którym obraz był cudowny bolesnej Matki Chrystusowej, i rezydencyą Missyonarzów ich sławne.
Jezupol. Miasteczko, z kościołem i klasztorem XX. Dominikanów. Skit albo puszcza z monastyrem Bazylianów nieunitów, filialnym klasztoru kijowskiego pieczarskiego, z którego tu i osoby na mieszkanie przysyłają w potrzebie i liczne maże z prowiantami idą. Ich tu cerkiew w srebra
z ofert ledwie nienajbogatsza z kościołów wszelkich obrządków w Galicyi była przedtym.
Halicz. Miasto stołeczne niegdyś królestwa i arcybiskupiej stolicy przeniesionej do Lwowa, — potym ziemi do województwa ruskiego wcielonej, sejmikami dwoma niedzielami poprzedzającemi generała ruskiego w Wiszni Sądowej, sądami ziemskiemi i grodzkiemi za czasów Rzeczypospolitej wsławione. Były tu akta ziemskie, grodzkie i podkomorskie. Puste klasztory XX. Franciszkanów i kościoły, spustoszały zamek i miasto mizerne, niemiły widok sprawują. Jest tu w jednej cerkwi katedra tytularna biskupa lwowskiego, halickiego i kamienieckiego, są i kanonicy z tytułem dla dystynkcyi, a mieszkający po parochiach, bo funduszu przy katedrze nie mają. Jest tu i konsystorz ruskie
go biskupa.
Dolina. Miasto, przedtym starostwo długo w domu Rzewuskich dzierżane a intratne.
Dytiatyn. Miasto.
Peczynihyn. Miasto.
Rzeki płyną w tym cyrkule: Łomnica czyli Czew, Łukwa, dwie Bystrzyce, Wrona, Strymba, Czerniawa, Prut, Rybnica, Czeremosz, Dniestr.
Cyrkuł ten obfituje w sól warzoną, pszczoły, miody, woski, tiutiunie, pstrągi, ryby, lasy, woły pokuckie sławne, wieprze i w zboża. Niektóre grunta obfitują w kamienie do różnego użytku i fabryki , w góry mineralne.
SP za: „Dokładny opis Królestw Galicji i Lodomerii powtórnie wydanych we Lwowie nakładem Wojciecha Manieckiego w roku 1858”, 12 lipca 2023 r.
