Julian Fałat, Portret Gabrieli Zapolskiej, 1898
Gabriela Zapolska była wybitną pisarką, autorką dzieł dramatycznych, powieściopisarką, aktorką, krytykiem sztuki. Pisarka wykazywała się wrażliwością na problematykę prawdy i wolności przez pryzmat kobiecej wrażliwości.
Maria Gabriela Stefania Korwin-Piotrowska urodziła się 30 marca 1857 roku we wsi Podhajce w rodzinie marszałka szlachty wołyńskiej Wincentego Korwina-Piotrowskiego. Jej matka Józefa z Karskich była tancerką baletu z Warszawy. W rodzinie urodziło się pięcioro dzieci: Kazimierz, Jan, Gabriela, Konstancja oraz Stanisław. Matka przyszłej pisarki wolała spędzać czas we Lwowie i niezbyt interesowała się dziećmi i ich wychowaniem. Gabriela naukę pobierała w rodzinnym domu i przez krótki czas w instytucji Sacre Coeur. Została wysłana do Lwowa na naukę do Instytutu Szlachetnych Panienek, ale zrezygnowała.
Rodzina Gabrieli nie była zbyt zamożna. W 1876 r. rodzina zmusiła Gabrielę do poślubienia młodego ziemianina Konstantego Śnieżko-Błockiego, porucznika gwardii carskiej. Jednak to małżeństwo rozpadło się już rok później. W małżeństwie urodziło się chorowite dziecko, które wcześnie zmarło, a Gabriela zdecydowała się na rozwód. Z tego powodu rodzina się jej wyparła. Od tego czasu kobieta znienawidziła wszystkich mężczyzn i uważała ich za przyczynę wszystkich nieszczęść w życiu kobiet. Gabriela marzyła zostać sławną aktorką i osiągnąć sławę. W 1882 została aktorką, występowała w Krakowie, Lwowie, Poznaniu i galicyjskich zespołach wędrownych.
Od 1897 roku zajmowała się zawodowo aktorstwem, uważała jednak, że jej umiejętności nie zostały należycie docenione. W 1889 wyjechała do Paryża, aby doskonalić swoje talenty aktorskie i zyskać większą sławę. W Paryżu występowała w słynnym „Teatrze Wolnym” (franc. Theatre Libre), a później – modernistycznym „Theater de L’Oeuvre”. Przebywała tam przez 5 lat, a po powrocie do Polski występowała w zespołach wędrownych i parkowych. Trafiła do krakowskiego teatru kierowanego przez Tadeusza Pawlikowskiego. Jako pisarka zadebiutowała w 1883 roku pod pseudonimem Gabriela Zapolska. Debiutem stało się opowiadanie „Jeden dzień z życia róży” (1881). Opowiadania i powieści publikowała początkowo w prasie lwowskiej, później warszawskiej.
Jej dzieła „Małaszka” (1883), opowiadania „Kaśka Kariatyda” (1885) i „Przedpiekle” (1889) stały się przedmiotem licznych dyskusji, wywołały oburzenie konserwatywnych krytyków ze względu na ich wyraźny naturalizm. Zapolska napisała wiele opowiadań, powieści i sztuk teatralnych, z których najsłynniejszą jest „Moralność pani Dulskiej”, która do dziś nie schodzi ze scen. Zapolska miała różne konflikty z reżyserami i dyrektorami teatrów, w których występowała lub wystawiano jej dzieła. Pisarka interesowała się także kulturą żydowską, przeciwstawiała się antysemityzmowi. W tygodniku „Życie” ukazała się powieść „Antysemita”. Życie ludności żydowskiej z perspektywy humanistycznej przedstawiała w sztukach „Malka Szwarcenkopf” (1897), „Jojne Firułkes” (1912). Do tematyki walki patriotycznej Polaków odwoływała się w sztuce „Tamten” (1898) i „Sybir” (1900).
Od 1904 r. mieszkała we Lwowie i wraz z drugim mężem, malarzem Stanisławem Janowskim, zorganizowała trupę teatralną, z którą podróżowała po Galicji. W 1912 brała udział w Wystawie Pracy Kobiety Polskiej w Pradze, została członkiem komisji artystycznej Teatru Premier, współpracowała ze Lwowskim Teatrem Niezależnym. Po zajęciu Lwowa przez wojska rosyjskie (wrzesień 1914) przez pewien czas prowadziła cukiernię. Mieszkała w willi „Skiz” na Łyczakowie, gdzie spędziła ostatnie lata swojego życia.
Gabriela Zapolska zmarła 17 grudnia 1921 roku we Lwowie, pochowana w Alei Zasłużonych na cmentarzu Łyczakowskim.
Lidia Baranowska, 17 sierpnia 2024 r.
