3 września 2025 roku w murach Winnickiej Obwodowej Uniwersyteckiej Biblioteki Naukowej im. Walentina Otamanowskiego odbyła się prezentacja książki „Mykoła Bytyński w dokumentach epoki”. Autorami tego zbioru dokumentów, poświęconego podpułkownikowi Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej, wybitnemu ukraińskiemu artyście, heraldykowi i pisarzowi, byli znani winniccy historycy i krajoznawcy: Kostiantyn Zawalniuk, Rusłan Zeliński, Ołeksandr Krawczuk, Jurij Lehun i Waleryj Rekrut.
Dzieło to zawiera obszerny wstęp biograficzny o Mykole Bytyńskim, dokumenty dotyczące jego życia i twórczości, wybrane utwory poetyckie, prace naukowe i popularnonaukowe, korespondencję i dokumentację fotograficzną. Przyjrzyjmy się pokrótce losom mieszkańca Winnicy, którego często nazywa się „Heraldmeisterem rewolucji ukraińskiej”, czyli jednym z głównych twórców wizualnego obrazu wydarzeń z lat 1917–1921.
Mykoła Bytyński (1893–1972) urodził się w miejscowości Lityn niedaleko Winnicy w rodzinie nadzorcy lokalnego urzędu pocztowo-telegraficznego Owerka Bytyńskiego i jego żony Eugenii Bytyńskiej z rodziny Lewickich. W gałęziach ojca i matki rodziny Bytyńskich są prawosławni duchowni Podola – diakowie i psalmiści. W Kamiance Bytyński ukończył szkołę miejską, szkołę artystyczno-przemysłową oraz dwuletnie kursy pedagogiczne. Później uczył we wsi Karbiwka, a w 1915 roku został zmobilizowany do armii rosyjskiej, ponieważ szalała wtedy I wojna światowa.
Podczas służby w armii carskiej ukończył szkołę chorążych w Oranienbaum i kursy inżynieryjne w sztabie 5. armii w Dźwińsku (obecnie Dyneburg, Łotwa). Wraz z początkiem wydarzeń rewolucyjnych powrócił na Ukrainę i kontynuował praktykę nauczycielską. Jednak na początku 1919 roku w Winnicy został zmobilizowany jako młodszy sierżant do szeregów 2. Pułku Inżynieryjnego Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej, a następnie przeniesiony do 1. Pułku Rekrutów. Pod koniec 1919 roku został schwytany przez żołnierzy Armii Denikina i internowany w Łańcucie w Polsce.
W marcu 1920 roku Mykoła Bytyński wstąpił w szeregi nowo utworzonego 6. pułku technicznego legendarnej VI Dywizji Strzelców Siczowych pod dowództwem późniejszego generała (wówczas pułkownika) Marka Bezruczki. W dniach 29-31 sierpnia Bytyński brał udział w obronie Zamościa przed wojskami bolszewickiej Rosji. Później został mianowany dowódcą setki saperów, ale z powodu przegranej walki zbrojnej, podobnie jak tysiące ukraińskich żołnierzy, przekroczył granicę ukraińsko-polską i został internowany 22 listopada.
W latach 1921-1923 Mykoła Bytyński przebywał w obozach dla internowanych w Oleksandrowie-Kujawskim i Szczypiornie, kierował działem kulturalno-oświatowym VI Dywizji, aktywnie angażował się w działalność dydaktyczną i dziennikarską.
W okresie międzywojennym zamieszkał w Czechosłowacji, w szczególności na ukraińskim Zakarpaciu i w Pradze, gdzie pracował jako nauczyciel, prywatny artysta i grafik. W 1939 roku brał udział w walkach z Węgrami, a w latach 1942-1945 był robotnikiem przymusowym w Niemczech, gdzie pracował jako robotnik fizyczny w berlińskiej fabryce „Rheinmetall-Borsig”.
Później Bytyński przeniósł się do Kanady, gdzie założył, a następnie kierował Ukraińskim Wojskowym Instytutem Historycznym. Spośród wielu organizacji, do których należał, ważne było dla Mykoły Bytyńskiego członkostwo w Ukraińskim Towarzystwie Podolskim. Zmarł w 1972 roku i został pochowany na Cmentarzu Prospect w Toronto.
Bytyński był autorem setek dzieł sztuki i kilkudziesięciu prac naukowych z zakresu heraldyki, falerologi, uniformologii i historii sztuki. Wśród nich znajdują się projekty odznaczeń wojskowych Ukraińskiej Republiki Ludowej Ukrainy „Krzyż im. Symona Petlury” i „Krzyż Wojskowy”, albumy „Państwowe odznaczenia Ukrainy” z projektami herbu państwowego Ukrainy oraz kolekcja „Mundury Armii Ukraińskiej”. Na jego cześć nazwano ulicę w Winnicy (2015) i Łityniu (2022), a Winnickie Towarzystwo Historyczne umieściło tablicę pamiątkową na fasadzie Szkoły Podstawowej nr 2 w Łityniu (2019).
Opis ilustracji: Mykoła Bytyński na tle polskiego Zamościa w trakcie obrony przed bolszewikami w 1920 r. Autor: O. Orlionow.
Leave a Reply