2 maja 2025 roku w Przemyślu pod redakcja dr.hab. Stanisława Stępienia dyrektora Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego, historyka dziejów najnowszych, kierownika projektu została opublikowana książka WOŁYŃ ZA „PIERWSZYCH SOWIETÓW” LOSY LUDNOŚCI POLSKIEJ I POLSKIEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ZBIÓR DOKUMENTÓW T. IV: LATA 1939 – 1941.
Celem projektu były działania na rzecz propagowania polskiej polityki zagranicznej oraz wzmacniania pozytywnego wizerunku Polski wśród społeczeństwa ukraińskiego.
Organizatorzy poprzez wydanie książki pragnęli przybliżyć Ukraińcom tragiczny okres w dziejach narodu polskiego, ale także ukraińskiego, tragiczne wydarzenia, jakimi była zrealizowana w oparciu o pakt Ribbentrop-Mołotow sowiecka okupacja Wołynia w latach 1939–1941, czyli okresu tzw. „pierwszych Sowietów”, który charakteryzował się niemal powszechnymi represjami wobec polskiej i ukraińskiej inteligencji, posłów do polskiego parlamentu, działaczy partii demokratycznych, duchownych Kościołów rzymskokatolickiego i prawosławnego. Na porządku dziennym były aresztowania, wywózki w głąb ZSRR, rozpalanie wzajemnej nienawiści między oboma narodami, przedstawianie Polaków, jako odwiecznych wrogów i wyzyskiwaczy narodu ukraińskiego, „złodziei ukraińskiej ziemi”.
Hnat Porowczuk
(ur. 16 II 1913 r., zamordowany
przez NKWD strzałem w tył
głowy w więzieniu w Dubnie
24 lub 26 IV 1941 r.).
Fot. z okresu służby
w latach trzydziestych w WP,
w posiadaniu rodziny
Zawiodły wówczas nadzieje Ukraińców, że nowy reżim potraktuje ich jako gospodarzy zajętych terenów. Dziś warto pokazać, że w okresie tzw. „pierwszych Sowietów” mieliśmy wspólnego wroga, a także to, że rozpalona wówczas nienawiść między Polakami a Ukraińcami, została później wykorzystana przez skrajny ukraiński ruch nacjonalistyczny w postaci tragicznych wydarzeń na Wołyniu. Tymczasem mieliśmy wspólnego wroga, który niszczył także ukraińską inteligencję, stosował surowe represje wobec ukraińskich polityków reprezentujących demokratyczne postawy, traktował społeczność ukraińską instrumentalnie. Mieliśmy więc wspólnego wroga.
Realizacja projektu polegała na:
1) prowadzeniu kwerendy w archiwach polskich, głównie w Archiwum Państwowym w Przemyślu oraz w Archiwum Akt Nowych w Warszawie;
2) wygłoszeniu 8 wykładów publicznych poświęconych tematyce zadania;
3) opublikowaniu 50 opracowanych dokumentów na stronie internetowej Instytutu i ukraińskiego partnera Lwowskiej Obwodowej Uniwersalnej Biblioteki Naukowej. Dane te na stronach internetowych będą utrzymywane i aktualizowane w kolejnych latach;
4) zaopatrzeniu ukraińskich bibliotek w wydane przez Instytut książki poświęcone stosunkom polsko-ukraińskim w czasach najnowszych;
5) wydaniu drukiem publikacji pt. Wołyń za „pierwszych Sowietów”.
Wśród zebranych przez PWIN akt znajdują się głównie akta śledcze i sądowe dotyczące osób uznanych przez NKWD za szczególnie niebezpieczne dla nowego systemu, a więc byłych polskich wojskowych w tym kontraktowych narodowości ukraińskiej, funkcjonariuszy Korpusu Ochrony Pogranicza, urzędników państwowych, ale także zwykłych osadników narodowości polskiej oraz ukraińskiej.
Byli sądzeni nawet za wyrażane jeszcze przed wojną poglądy antykomunistyczne. Najbardziej rygorystycznie traktowano podejrzanych o tworzenie na Wołyniu antysowieckich organizacji konspiracyjnych.
Wyroki wydawane przez Kolegium Specjalne przy Ludowym Komisarzu Spraw Wewnętrznych ZSRR oraz Trybunał Wojskowy 5. Armii Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego były surowe: od kary śmierci wraz z konfiskatą majątku po wieloletnie zesłanie do obozów pracy.
Projekt finansowany z budżetu państwa polskiego w ramach konkursu Ministra Spraw Zagranicznych RP „Dyplomacja Publiczna 2024”.
Publikację „WOŁYŃ ZA „PIERWSZYCH SOWIETÓW” LOSY LUDNOŚCI POLSKIEJ I POLSKIEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ZBIÓR DOKUMENTÓW T. IV: LATA 1939 – 1941” można nabyć w Przemyślu w biurze Południowo-Wschodniego Instytutu Naukowego (37 – 700 PRZEMYŚL, ul. Grodzka 3, tel.: +48 16 678-73-33, e-mail: [email protected]).
Leave a Reply