W roku 2023 przypada 160. rocznica wybuchu Powstania Styczniowego. Jest to znacząca data dla wszystkich, kto czci pamięć o ludziach, którzy złożyli swe życie w imię wolnej Ojczyzny. Minęło 160 lat, a na terenie obecnej Ukrainy i nadal toczy się walka przeciwko temu samemu wrogowi, łącząc przy tym ludzi różnych narodowości.
Polska, Ukraina, Litwa i Białoruś – to cztery kraje, wokół których i dzisiaj nie ucichają echa dyskusji, toczą się historyczne debaty, ale tym razem Ukraina jak nigdy demonstruje, że zdobycie prawa żyć wolno kosztuje nad miarę drogo. W chwili obecnej można byłoby śmiało połączyć nie tylko godła trzech państw jak za czasów powstania 1863 roku – Ukrainy (Archanioła), Polski (Orła) i Litwy (Pogoni) – ale i godła całego szeregu państw, wchodzących do Unii Europejskiej i poza jej granicami – szczególnie Rzeczypospolitej Polskiej – ze względu na ich wsparcie i praktyczną pomoc Ukrainie. Wybuch powstania 160 lat temu stał się zrywem, dającym szansę różnym narodom o różnym stopniu rozwoju do zdobycia własnej, wyraźnej identyfikacji na mapie Europy. Tak obszerna geografia, zarówno jak i ogromna ilość ludzi, należących w tamtych czasach bez wątpienia do każdej z warstw społecznych, służą przykładem także dla młodzieży współczesnej.
Dnia 20 Maja 2023 roku członkowie Polskiego Stowarzyszenia Kulturalno-Oświatowego im. Romana Damiana Sanguszki mieli zaszczyt i możliwość, kolejny raz odbyć podróż do miejsca bitwy między powstańcami oddziału Władysława Ciechońskiego a rosyjskim zaborcą w puszczy cwietochskiej pod Mińkowcami która miała miejsce w dniach 20-22 maja 1863 roku niedaleko Sławuty.
Zapalenie zniczy, złożenie kwiatów i modlitwa – to chociaż tyle możemy dzisiaj uczynić w pamięć o bohaterstwie oddziału Ciechońskiego. Bo tylko dzięki takim bitwom mogły kiedyś zaistnieć i pojawić się na mapie Europy niepodległe kraje, będące kiedyś częścią carskiej Rosji. O czym więcej informacji usłyszeli wszyscy uczestnicy wyjazdu w trakcie przebywania w tym pamiętnym miejscu.
Poszukiwanie informacji na stronach prasy na temat właśnie bitwy w okolicach Sławuty dało możliwość odnaleźć krótki opis jednego z ówczesnych czasopism autorstwa Franciszka Bogorii Twardowskiego, który w roku 1863 bardzo dokładnie opisał to, co się wydarzyło pod Mińkowcami 160 lat temu („Praca”.Pismo zbiorowe, Lwów dnia 10 Czerwca 1863 roku, № 7.
Właściciel i wydawca odpowiedzialny Franciszek B. Twardowski. Druk Instytutu Stauropigiańskiego, mową oryginału):
Ilustracja do artykułu: Tadeusz Ajdukiewicz, scena z Powstania Styczniowego, 1876 r.)
„W głośnej walce powstańców pod Sławutą na Wołyniu dnia 20 maja wiadome są następujące szczegóły: Moskali w tej walce było 750 strzelców celnych, cały pułk kozaków, baterja artyłerji i 2000 kołonistów niemieckich i chłopów w obwodzie. Powstańców było do 1000, z których zaledwie trzecia część była pieszych, reszta konnych. Obsaczeni i napadnięci oni zostali w lasach, prawie niespodzianie i niezupełnie jeszcze przysposobieni do odporu. Moskali naprowadzili na nich Niemcy, fabrykanci sukna ze Sławuty. Bój rozpoczął się 20 maja zrana i trwał przez dzień cały. Dnia 21 maja trwał znowu dzień cały i dopiero dnia 22 maja około południa zdołali się powstańcy po trzydniowej walce, której tylko noc tamę kładła, przebić przez okalającą ich przemoc moskali. Powstańcy mimo niezupełnego uzbrojenia i opatrzenia, mimo niespodziewanego napadu i zupełnego otoczenia przez moskali, walczyli jednak mężnie pod wodzą byłego majora wojsk moskiewskich, Władysława Ciechońskiego, syna marszałka zasławskiego. Mała ilość strzelców i to żle uzbrojonych, bo tylko w wątłe dubeltówki, tudzież płochliwość koni nowozaciężnej jazdy, pod nieustającym hukiem ognia armatniego, niedozwoliły powstańcom odnieść stanowczego zwyciężstwa. Niemniej atoli padło przeszło 200 moskali, a przeszło 300 rannych odwieziono po walce trzydniowej do Ostroga, Zasławia i Równego. Ze strony powstańców jest zabitych i rannych do 300 ludzi, a klęska to tem bardziej dotkliwa, że poległ na placu dowódca waleczny, Władysław Ciechoński i kilku niższych oficerów.
Moskale mieli w odwodzie przeszło 2000 Niemców kołonistów i chłopów, którymi dowodzili Niemcy fabrykanci z sukienni sławuckiej. Otóż to wdzięczność Niemców za dany chleb. Niemcy, tudzież chłopi podżegani przez Niemców i policję dobijali rannych z niesłychaną srogością tak, że to nawet zgorszyć miało pułkownika dowódcę kozaków, jak się w tej mierze wyrazić miał w Równem, dokąd z pułkiem przerzedzonym w tej walce w jednej trzeciej części – wrócił na odpoczynek. Samych kozaków rannych leży w Równym przeszło 70. Po tej zaciętej walce, nierozstrzygniętej na żadną stronę, gdyż po boju obie strony cofnęły się o kilka mil, poszli powstańcy w powiat zwiahelski, a moskale cofnęli się do Równego, Ostroga i Zasławia. Niemcy i chłopi zabili w pozostałem obozowisku ośmiu powstańców i żydów-krawców i rymarzy, którzy użyci byli do szycia mundurów i innych przyborów.”
Tak krótko, ale dość głęboko opisuje Franciszek Twardowski zagładę pod Mińkowcami. Nie są wiadome dla nas wszystkie imiona i nazwiska jej uczestników ze strony powstańców, jak i ich los, ale korzystając z Internetu, udało się odnaleźć ich niewielką liczbę, jak i krótkie komentarze, dotyczące rozkazów sądowych (tym razem nie podajemy je ze względu na obszerność materiału). Więc, wobec ostatnio opracowanych materiałów, uczestnikami bitwy pod Mińkowcami byli:
1. Henryk Abramowicz
2. Stanisław Apollo Bieliński
3. Józef Bardecki
4. Leon Bratyński
5. Platon Brodowicz
6. Apoloniusz Chęciński
7. Zygmunt Chęciński
8. Kazimierz Chorbnowski
9. Augustyn Jan Chranicki
10. Władysław Ciechoński
11. Gracyan Czerwiński
12. Jakób Czuzel
13. Erazm Delikowski
14. Albin Dobrowolski
15. Gregowicz
16. Leon Grunbaum
17. August Hartmann
18. Karol Hartman
19. Antoni Hryniewiecki
20. Wiktor Jerzewski
21. Jan Karboszewski
22. Kazimierz Karwowski
23. Erazm Kleczewski
24. Eustahy Klukowski
25. Kostrowicki
26. Witold Kownacki
27. Karol Kozakiewicz
28. Kpt Józef Krajewski
29. Stefan Kraszewski
30. Michał Krzyżanowski
31. Józef Machczynski
32. Jan Nepomucen Malczewski
33. Karol Mokszycki
34. Myśliński
35. Bronisław Nider
36. Jan Pakuszyński
37. Starzewski
38. Marceli Stecki
39. Tadeusz Jerzy Stecki
40. Ksiądz Tarkowski
41. Józef Tatomir
42. Feliks Węgłowski
43. Andrzej Wierzbicki
44. Mikołaj Zagurski
I inni……….
Cześć i chwała Bohaterom! Cześć ich pamięci!
ŻRÓDŁA: strona internetowa https://pl.rodovid.org/wk/Strona_główna, strona internetowa sejm-wielki.pl ( Jerzego Minakowskiego), strona internetowa genealogia.okiem.pl, strona internetowa books.google.com.ua (Wykaz wszelakich nowości literatury i sztuki polskiej: pismo „Praca” 10 czerwca 1863r. №7), „Pamiętnik powstania styczniowego” autorstwa J. Białynia-Chołodeckiego, zbiory Tadeusza Sauczeya (CDIAL 195-1-58), „Dziennik Poznański” (nadr. Casey, 1863.06.10. R.5 nr129, karta 2), „Pamiątka dla rodzin polskich” Tom II – Kolumna Z („Czas” №127, „Głos” №23), Stanisław Zieliński „Bitwy i potyczki 1863-1864”(Rapperswil, 1913), „Powstańcy styczniowi więzieni w Twierdzy Kijowskiej” (autorzy: Stanisław Stępień, Michał Micel. Przemysl, 2022. ISBN: 978-83-60374-41-2).
Wiktoria Wiszniewska, Polskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe im. Romana Damiana Sanguszki w Sławucie, 22 maja 2023 r.
