Co dzisiejszy mieszkaniec Uładówki może powiedzieć o historii swojej wsi? Prawdopodobnie będzie w stanie wspomnieć tylko to, że tutaj zmarł znany historyk, pisarz i podróżnik Jan Potocki.
Lecz na początku XX wieku ta niewielka miejscowość, znajdująca się kilkadziesiąt kilometrów od Winnicy, tętniła życiem i całkiem sprawiedliwie zasługiwała na miano najbardziej uprzemysłowionej wsi na terenie ówczesnej guberni podolskiej zaboru rosyjskiego, gdzie produkowano nie tylko cukier z buraków, lecz nawet wodę kolońską i inne perfumy.
Najpełniejsze dane o rozwoju gospodarczym Uładówki dostarcza nam sprzed ponad 100 lat Wielki Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich…
– Są tu dwa towarzystwa akcyjne: cukrowniane i gorzelniane. Fabryka piasku cukrowego, założona przez Potockich w 1860 roku, posiada 21 dyfuzorów, mieszczących 2336 wiader. Zatrudnia ona do 300 ludzi i przerabia przeszło 150,000 berkowców buraków.
Rafineria cukru zatrudnia do 100 ludzi i produkuje około 40,000 pudów tego produktu. Przy cukrowni funkcjonuje stacja meteorologiczna.
Gorzelnia, założona w roku 1865 a w 1870 przebudowana i powiększona, posiada 15 kadzi, objętości 30,000 wiader, 10 kadzi drożdżowych, objętości 1700 wiader i jedne na zacier drożdży, objętości 900 wiader, trzy aparaty Pistoriusza oraz aparat dystylacyjny Sawalla.
Dystylarnia wódek posiada aparat rektyfikacyjny do oczyszczania spirytusu z przyrządem Sawalla, 2 aparaty dystylacyjne do wyrobu esencji i 6 filtrów węglowych.
Fabryki te produkują rocznie do 18,000,000 st. spirytusu – 96% z melassy, około 24,000 wiader różnych gatunków wódek, likierów i nalewek, do 2000 wiader politury i lakierów, około 100 wiader wody kolońskiej i perfum, 3000 wiader octu.
W Uładówce jest tu nadto młyn parowy o 5 postawach, produkujący około 25,000 pud. mąki pszennej, wartości do 60,000 rs.; fabryka drożdży, zatrudniająca 14 ludzi i wyrabiająca do 20,000 wiader tego produktu; cegielnia, zatrudniająca 25 ludzi i produkująca za 3000 rs.
Uładówka przed przewrotem bolszewickim słynęła także z cudownej kapliczki przy źródle, wodę z którego uważano za pomocną na choroby oczne oraz z kurhanu tuż przy rzece Boh, w którym według miejscowego podania znajdują się skarby. Inne zaś podanie głosiło, że na tym miejscu miał stać klasztor, zniszczony przez Tatarów.
Uładówkę, zwaną na początkach Juładowem, założyli Juładowscy, dawny ród podolscy, następnie przejęli ją Bościszewscy, w 1768 roku – Lubomirskich. Ostatnimi właścicielami byli Potoccy z linii łańcuckiej.
Słowo Polskie, ilustracje z warszawskich gazet: blog.czajkus.com, 11.03.16 r.
