Myśl zwołania Kongresów Eucharystycznych zrodziła się we Francji w XIX w., za sprawą zakonnicy Emilii Tamisier (1834-1910). Ta wielka adoratorka Najświętszego Sakramentu proponowała, by czcić Jezusa ukrytego w Eucharystii w skali międzynarodowej poprzez zjazdy Jego czcicieli ze wszystkich krajów świata. Za sprawą zakonnicy papież Leon XIII polecił zwołać pierwszy Kongres Eucharystyczny, który odbył się w 1881 r. w Lille we Francji.
Do dnia dzisiejszego zorganizowano kilkadziesiąt kongresów międzynarodowych. Początkowo zwoływano je zwykle, co roku, w okresie międzywojennym co dwa, a obecnie co cztery lata. Pierwszy Ogólnopolski Kongres Eucharystyczny odbył się w Poznaniu w 1930 r. Był on impulsem do organizowania innych, o zasięgu metropolitalnym, diecezjalnym, dekanalnym i parafialnym. W roku 1931 odbył się również Pierwszy Kongres Eucharystyczny w Archidiecezji Wileńskiej. W dniach 8-10 maja w samym Wilnie, a także ze względu na rozległy teren archidiecezji wileńskiej, w kilkunastu dekanatach.
Pierwszy Kongres Eucharystyczny Wilno przeżyło jako niezwykłe chwile oddania publicznego hołdu Jezusowi Chrystusowi w Najświętszym Sakramencie w imieniu wielkiej połaci Polski i Polaków.
Zwołany orędziem J.E. Księdza Arcybiskupa-Metropolity Romualda Jałbrzykowskiego pierwszy Kongres Eucharystyczny archidiecezji wileńskiej zaangażował dziesiątki tysięcy rozmodlonego ludu wszystkich warstw, stanów i wieku i trzymał je tam przez czterdzieści sześć godzin w modlitwie i rozważaniu Tajemnicy Eucharystycznej. Rok wcześniej, podobny Kongres urządziła Archidiecezja Poznańska.
Przygotowania do Kongresu
Ważnym punktem przygotowania ludu archidiecezji wileńskiej było wydanie przez metropolitę arcybiskupa Romualda Jałbrzykowskiego 7 lutego 1931 r. listu pasterskiego w sprawie Kongresu Eucharystycznego w archidiecezji wileńskiej.
Przygotowywanie i przeprowadzenie Kongresu spoczywało w ręku Komitetu, którego prezesem honorowym był arcybiskup-metropolita Wileński Romuald Jałbrzykowski.
Prezydium Komitetu stanowili: Ks. biskup Kazimierz Mikołaj Michalkiewicz – prezes, Stanisław Białas i ks. prałat Ignacy Olszański – wiceprezesi, ks. Stanisław Samuel Tracewski i ks. Jan Ostreyko – sekretarze.
Komitet, poza prezydium, składał się z 32 członków z pośród księży i osób świeckich.
Obradom Kongresu, jako marszałek, obrany przez aklamację, przewodniczył Stanisław Białas, w towarzystwie Marii Jeleńskiej i Jana Popowicza ze Lwowa; na sekretarzy powołano prof. dr. Iwona Jaworskiego i Eugeniusza Andruszkiewicza.
Najświętszy Sakrament ku publicznemu uczczeniu wystawiono w kaplicy ostrobramskiej, na tle Cudownego Obrazu, dając możność wielkim tłumom wiernych brania udziału w ustawicznej adoracji, nabożeństwach i słuchaniu kazań, które ułatwiały ustawione w Ostrej Bramie na stałe megafony.
Dekanalne Kongresy Eucharystyczne
Teren archidiecezji wileńskiej był bardzo rozległy. Niektóre osiedla były odległe od Wilna nawet do 400 kilometrów. Aby ułatwić uczestnictwo w Kongresie Eucharystycznym wszystkim diecezjanom w najdalszych zakątkach archidiecezji, a nawet tym, którzy do Kościoła katolickiego nie należą, urządzono, obok Kongresu Eucharystycznego Diecezjalnego w Wilnie 8-10 maja, Kongresy Eucharystyczne dekanalne, a mianowicie:
1) w Grodnie 13 i 14 maja
2) w Święcianach 23 i 24 maja,
3) w Białymstoku 30 i 31 maja,
4) w Iwju 12 i 13 czerwca,
5) w Lidzie 13 i 14 czerwca,
6) w Brasławiu 20 i 21 czerwca,
7) w Głębokiem 15 i 16 lipca,
8) w Oszmianie 18 i 19 lipca.
9) w Świrze 10 i 1 I SIerpma,
10) w Postawach 18 i 19 sierpnia,
II) w Wilejce 27 i 28 sierpnia,
12) w Szczuczynie k/Lidy 5 i 6 września,
13) w W ołkowysku 7 i 8 września,
14) w Słonimie 12 i 13 września.
Jak podają źródła, frekwencja była bardzo duża.
Otwarcie Kongresu
Otwarcie Kongresu rozpoczęło się wystawieniem Najświętszego Sakramentu w Wilnie w dniach 8-10 maja 1931 r. w kaplicy ostrobramskiej o godz. 1500. Dnia 8 maja rozpoczęły się o godz. 1600 obrady kongresowe w Sali Miejskiej przy ul. Ostrobramskiej 5. Dokonano oficjalnego otwarcia Kongresu i odbyto pierwsze Zebranie Plenarne. Prezesem Komitetu Organizacyjnego był bp Kazimierz Michalkiewicz.
Trzeba zaznaczyć, że był to Kongres ściśle archidiecezjalny; dlatego nie zapraszano specjalnie nikogo z dostojników duchownych z poza archidiecezji, oprócz najbliższych księży
biskupów: pińskiego i łomżyńskiego, którzy też pierwszego dnia przybyli do Wilna i odjechali po odbytych uroczystościach.
Mszę pontyfikalną 8 maja, o północy w kaplicy ostrobramskiej odprawił J. E. Ks. Stanisław Łukomski, biskup łomżyński. O godz. 900 rano i o godz. 1200 w nocy 9 maja Msze św. odprawił J. E. ks. Zygmunt Łoziński, biskup piński.
Poszczególne sekcje miały swoje nabożeństwa w kościołach św. Teresy przy Ostrej Bramie, w Bazylice św. Michała, św. Jana, św. Kazimierza, św. Anny oraz w kaplicach: OO. Franciszkanów i Sodalicyjnej OO. Jezuitów.
Kazania w Ostrej Bramie wygłosili: arcybiskup-metropolita R. Jałbrzykowski, biskup łomżyński i ks. kan. Leon Żebrowski.
Na nabożeństwach sekcyjnych: Ks. biskup dr Władysław Bandurski, ks. prałat Ignacy Olszański, dziekan grodzieński, ks. Józef Gołębiowski T. J., o. Gerard Domka Franciszkanin, ks. Jan Rzymełka CM, ks. dr Walerian Meysztowicz, ks. dr Ignacy Świrski, ks. dr Kazimierz Kucharski TJ, ks. kan. Antoni Cichoński.
W niedzielę, 10 maja, o godz. 900 odbyła się procesja teoforyczna z Ostrej Bramy do Bazyliki, przed której portykiem abp – metropolita odprawił uroczystą sumę. W czasie sumy kazanie wygłosił bp Stanisław Łukomski. Po sumie zaś bp Kazimierz Michalkiewicz odczytał uchwalone na obradach poszczególnych sekcji rezolucje.
Odśpiewanie uroczystego Te Deum i błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem zakończyło nabożeństwa kongresowe, po których zostało udzielone błogosławieństwo papieskie z odpustem zupełnym.
Kongres miał dwa zebrania plenarne.
Na pierwszym, po załatwieniu strony formalnej i obiorze marszałka i prezydium, pierwszy wygłosił przemówienie abp – metropolita, jako protektor kongresu, po nim przemawiał Wojewoda, J. M. Rektor Uniwersytetu, przedstawiciel Magistratu m. Wilna, przedstawiciele i przedstawicielki organizacji społecznych i zawodowych oraz korporacji akademickich Uniwersytetu Stefana Batorego i in. Referaty wygłosili: prof. Marian Zdziechowski na temat: „Eucharystia a duch apostolstwa” prof. dr Stefan Glazer na temat: „Eucharystia źródłem, osią i ogniskiem życia religijnego”.
Na drugim plenarnym zebraniu referat na temat: „Eucharystia źródłem i fundamentem Akcji Katolickiej i podstawą ducha apostolstwa” wygłosił ks. prof. dr Czesław Falkowski, na temat zaś: „Eucharystia a wychowanie na tle Encykliki Piusa XI o wychowaniu chrześcijańskim” Józef Stemler, dyrektor Polskiej Macierzy Szkolnej z Warszawy.
Obrady Sekcji Kongresowych
W czasie Kongresu obradowały następujące sekcje:
1. Akcji Katolickiej z podsekcjami: organizacji religijnych i spraw socjalnych – wygłoszono referaty: „Eucharystia a odnowienie świata” (prof, S. Cywiński), „Stan Akcji Katolickiej w ogóle a w Polsce w szczególności” (prezes Jan Popowicz), „Dzieci a Eucharystia” (s. Helena Leśniewska), „Apostolstwo Modlitwy a Eucharystia” (baronowa Weyssenhoffowa), „Eucharystia a św. Franciszek” (o. Norbert Uljasz), „Eucharystia a lud pracy” (Mieczysław Engel), „Eucharystia jako środek do złagodzenia niedomagań socjalnych” (dr Kazimierz Niżyński).
2. Sekcja Miłosierdzia i Emigracyjna, na której wygłoszono referaty: „Eucharystia a dobroczynność” (baron W. Weyssenhoff), „Eucharystia a dobroczynność niewiasty katolickiej” (Irena Komarówna), „Eucharystia a życie religijne emigranta-wychodźcy” (Józef Stemler), „Jak się ma zachować społeczeństwo na Wileńszczyźnie wobec emigracji” (Józef Baranowski).
3. Sekcja Młodzieży pozaszkolnej z referatami: „Znaczenie Eucharystii w wychowaniu i życiu młodzieży” (S. Stomma), „Młodzież skupiona około Eucharystii to zadatek wielkości narodu i państwa” (H. Dembiński),
4. Sekcja Akademicka i dla inteligencji, na której wygłoszono referaty: „Eucharystia w życiu człowieka wykształconego” (prof. Mieczysław Limanowski), „Praca misyjna przez Eucharystię” (prof. dr Wacław Komarnicki), „Praca misyjna a Eucharystia” (prof. dr Iwo Jaworski).
5. Sekcja pedagogiczna z referatami: „O ideologji polskiego nauczyciela” (Józef Stemler), „O ideałach religijnych w wychowaniu” (Tadeusz Turkowski), „Szkoła zakonna” (prof. Marian Massonius), „Eucharystia w życiu dziecka” (dr Wiesława Woyczyńska).
Niestety, nie pomyślano na pierwszym Kongresie Wileńskim o Sekcji kapłańskiej.
Władze administracyjne, wojskowe i samorządowe w licznym zespole brały udział we wszystkich uroczystościach i nabożeństwach kongresowych.
Udział duchowieństwa i wiernych w Kongresie był nad spodziewanie liczny, dowodem tego może służyć chociażby ten fakt, że w jednym tylko kościele św. Teresy wydano przeszło 11 tys. komunikantów.
Całe dziesiątki księży we wszystkich kościołach prawie bez przerwy słuchały spowiedzi; procesja zaś konkluzyjna zgromadziła około 50 tys. uczestników.
Cały plac przed Bazyliką w czasie sumy niedzielnej przedstawiał jakby las chorągwi i sztandarów. Miasto przez wszystkie dni Kongresu było udekorowane flagami o barwach państwowych i papieskich, front Bazyliki i krzyże na górze Trzykrzyskiej w nocy oświetlały silne reflektory, Ostra Brama zaś wprost tonęła w powodzi światła.
Przez cały czas uroczystości panował spokój, skupienie i poważny modlitewny nastrój.
Owoce Kongresu
Owocem prac Kongresu było szereg rezolucji, zgodnie z urzędowym komunikatem:
„Pierwszy Kongres Eucharystyczny w Wilnie, głęboko przejęty zrozumieniem potrzeby szerzenia życia eucharystycznego uchwalił rozpocząć wytężoną pracę w celu:
1. propagandy słowem i pismem praktyki wczesnej Komunii św. dzieci;
2. propagowania słowem i pismem praktyki codziennej Komunii św.;
3. propagowania praktyki Komunii św. wspólnej z racji rozmaitych uroczystości oraz adoracji Najświętszego Sakramentu;
4. propagowania myśli zakładania Kół Eucharystycznych we wszystkich organizacjach katolickich, oraz Rycerstwa Jezusowego, czyli Krucjaty Eucharystycznej;
5. zrealizowania projektu ks. Henryka Deville, aby w dniu 8-go maja urządzać Komunię św. wszystkich dzieci na intencję podniesienia moralności dzieci w Rosji.
Zapisano, że: „Zdając dokładnie sprawę z ogromu nędzy, trapiącej nasz kraj, nędzy materialnej, będącej często i źródłem nędzy moralnej, postanawia wytężyć wszystkie swe siły, w celu przyjścia nieszczęśliwym z pomocą, a w szczególności, uchwala:
1. przystąpić do pracy nad rozpowszechnieniem Konferencji św. Wincentego a Paulo możliwie we wszystkich parafiach przez werbowanie dla nich jak największej liczby członków;
2. powołać do życia i rozpowszechniać specjalną organizację przy Archidiecezjalnym Instytucie Akcji Katolickiej, mającą na celu bronić słowem i piórem zagrożoną w czasach dzisiejszych świętość małżeństwa katolickiego. Rozwinąć energiczną działalność, mającą na celu zwalczanie wszelkiego rodzaju neopoganizmu i pornografii;
3. rozpocząć usilną pracę w celu zwerbowania jak najwięcej członków do Stowarzyszeń Apostolstwa świeckich, zakładania domów rekolekcyjnych i urządzania rekolekcji zamkniętych;
4. przystąpić do urządzania grup dyskusyjnych, w których wierzący katolicy pracowaliby nad podniesieniem ducha religijnego wśród obojętnej religijnie inteligencji;
5. rozpocząć usilną pracę wśród rodziców młodzieży szkolnej, aby ich skłonić do zbiorowego domagania się u władz szkolnych powoływania na stanowiska nauczycielskie nauczycieli i wychowawców katolickich, oraz roztoczenia opieki nad bibliotekami w celu usunięcia z nich książek treści antyreligijnej i pornograficznej;
6. popierać akcję misjonarską, a w szczególności unijną i w tym celu przystąpić dla założenia kursów dla konwertytów;
7. organizować od czasu do czasu publiczne modły za prześladowanych za wiarę w Rosji, oraz wspierać materialnie Instytut Misyjny w Lublinie i Stowarzyszenia Misji Wewnętrznych w Wilnie”.
„Kongres Eucharystyczny w Wilnie postanowił zwrócić się do rodaków przebywających z rozmaitych powodów na obczyźnie z wezwaniem do ścisłej łączności ze sobą, tak pod względem umiłowania świętej wiary katolickiej, jak i ofiarnej służby dla Ojczyzny naszej Polski.
Rezolucje powyższe dla kapłanów, stanowiły pewien program działalności na najbliższą przyszłość; dając się ująć on w jednym zdaniu: Musimy pracować nad tym, aby wiernych więcej zbliżyć do Najświętszego Sakramentu.”.
Paweł Glugla, 28.04.16 r.
Bibliografia:
Archidiecezjalny Kongres Eucharystyczny pod protektoratem i honorowem przewodnictwem Jego Ekscelencji Najdostojniejszego Księdza Arcybiskupa – Metropolity Wileńskiego Romualda Jałbrzykowskiego w Wilnie w dniach 8, 9 i 10 maja 1930 R., Wilno 1931.
„Wiadomości Archidiecezjalne Wileńskie”, R. 7:1932, nr 12.
„Wiadomości Akcji Katolickiej Archidiecezji Wileńskiej”, Nr 2 (czerwiec-lipiec) 1931 r.
