Kijów na mapie z XVII wieku. Źródło: Wikipedia
Od czasu, gdy mieszczaństwo Kijowskie przysięgło na wierność carowi Aleksemu w 1654 roku i uzyskało potwierdzenie swych praw i przywilejów, Kijów stał się miastem nadgranicznym państwa moskiewskiego.
Postanowiono więc wznieść tu twierdzę. Nowi rosyjscy namiestnicy wzięli się najwpierw do odnowienia starego miasta, nie myśląc wcale o restaurowaniu zamku polskiego. Książe Kurakin, pierwszy wojewoda kijowski, odnowił i powiększył wały starego miasta.
Po kilku latach wojewodowie kijowscy pisali do Moskwy, że pomimo rozkazu nie mogą wybudować zamku na Peczersku, ponieważ niema tam komu ani wałów sypać, ani w gródku siedzieć.
Ławrę ufortyfikowano w roku 1679. Gotowano się wtenczas do wojny przeciw Turcji, i książę Czerkaski kazał Kozakom, pozostającym pod wodzą hetmana Jana Samojłowicza, otoczyć Ławrę wałami. Fortyfikacje te były wszakże zbyt słabe, aby mogły ostać się przed tak poważnym, jak Karol XII, nieprzyjacielem.
Przeto Piotr Wielki, gotując się do stanowczej walki ze Szwedami i Turcją, postanowił wzmocnić Kijów fortecą i osobiście położył kamień węgielny nowej twierdzy na Peczersku 15 Sierpnia roku 1706.
W XVIII wieku jeszcze przed ukończeniem fortyfikacji, naczelnicy miasta i gubernji mieszkali na Peczersku. Tu również mieściła się kancelarja gubernialna. Natomiast poprzedni mieszkańcy Peczerska, poddani Ławry, których było tu 955 dymów, po części przenieśli się do innych wsi, po części rozproszyli się po rozmaitych miejscowościach.
Dla zabudowań fortecznych zabrano od Ławry kilkaset morgów gruntu. W roku 1719 archimandryta Seniutowicz pisał: „Gdzie dziś Wielkorusi osiadszy mieszkają, tam dawniej poddanych monasteru widziałeś, a zaledwo dziesiąta część onego mnóstwa dawnych poddanych znajdzie się, z których wielu, nie znając żadnego rzemiosła, zubożało, mieszka w lepiankach i podziemiach, i monaster karmić ich musi, a, jako pierwej było, podatków płacić już nie mogą“…
Na starym mieście podniesiono z gruzów kilka cerkwi starożytnych (św. Jerzego) i wybudowano parę nowych. Według świadectwa Beauplana, Kijów za jego czasów, a więc około roku 1640, posiadał wąskie i kręte uliczki i nizkie domki parterowe.
Po stu latach od czasu przyłączenia do Rosji, miasto rozwinęło się niewiele. W roku 1760 znajdujemy na Peczersku 2245 domów, wyłącznie drewnianych, zaś na Padole- 3377 domów drewnianych i 5 murowanych.
Za czasów Katarzyny II, która bawiła w Kijowie w roku 1785, miasto miało wygląd niepokaźny, i cesarzowa pisała o nim: „Dziwne to miasto! Całe się składa z fortyfikacji i z przedmieści, samego miasta dotąd doszukać się nie mogę, a przecież było ono niegdyś zapewne tak wielkie, jak Moskwa”.
Po ugodzie perejasławskiej (1654), w której Bohdan Chmielnicki oddał ówczesną lewobrzeżną Ukrainę i Kijów Carstwu Moskiewskiemu, po czym w styczniu 1654 roku bojar moskiewski Wasilij Wasiljewicz Buturlin wkroczył do Kijowa. Poczynania te doprowadziły do wojny IV wojny polsko-rosyjskiej zakończonej dopiero w 1667 roku. Rzeczpospolita de iure zrezygnowała z Kijowa na rzecz Carstwa w 1686 roku w Traktacie Grzymułtowskiego.
Słowo Polskie za: Ciechowski, Wacław (1867- ), Kijów i jego pamiątki : z planem, widokami miasta i rycinami ważniejszych budynków, 1901, 26 kwietnia 2024 r.
