Okres międzywojenny i sowieckie realia życia biskupa Szelążka

Po zakończeniu wojny polsko-radzieckiej biskup Adolf Piotr Szelążek uczestniczył z ramienia Episkopatu w pertraktacjach pokojowych w Rydze. Jako członek polskiej delegacji pełnił funkcje biegłego do spraw majątkowych Kościoła Katolickiego.

Papież Pius XI zaprosił Sufragana Płockiego do Rzymu jako rzeczoznawcę w sprawie konkordatu i delegata Rządu Polskiego, wyznaczonego do pertraktacji. Informacja ta została objęta całkowitą dyskrecją.

Troska o sprawy Kościoła w warunkach niepokojących, ciężkich do przewidzenia wymagała heroizmu. Biskup Szelążek znał dobrze sytuację Kresów. Tragiczna była sytuacja w Diecezji Łucko-Żytomierskiej, która stanowiła mozaikę różnych narodowości i wyznań. Dlatego Stolica Apostolska mianowała Ordynariuszem Łuckim dotychczasowego Biskupa pomocniczego płockiego Szelążka.

Pierwsze kroki w swojej diecezji Biskup rozpoczął od reorganizacji Kurii Biskupiej. Po dwustu latach przerwy należało w duchu nowego prawa kościelnego odnowić życie religijne i moralne Kościoła Łuckiego.

30 sierpnia 1927 r. ks. bp. Szelążek zwołał synod diecezjalny, który trwał do 1 września. Specyfiką kresowych diecezji było współistnienie wielu narodowości. Zadaniem synodu było wypracowanie w najbliższej przyszłości działań, które by pozwoliły Polakom zachować swą religijną i narodową tożsamość. To zadanie nie było łatwe z dwóch powodów: braku kapłanów oraz małej ilości świątyń katolickich. Biskup Łucki postanowił jak najszybciej temu zaradzić. Zatroszczył się o rodzime seminarium, nawiązał łączność z Polonią Amerykańską, która wspomagała finansowo seminarium łuckie, Jednocześnie rozpoczęto na Wołyniu budowę świątyń, chociaż często skromnych i małych, jednak ożywiło to ducha jedności wśród ludzi.

W okresie swego pasterstwa utworzył 5 nowych dekanatów: ponad 70 parafii, zbudował wiele kościołów i kaplic. W 1928 r. otworzył drukarnię diecezjalną, która wydawała m. in. tygodnik „Życie Katolickie”, „Miesięcznik Diecezjalny Łucki”, a od 1936 r. „Pro Fide” – pismo poświęcone sprawom duszpasterskim.

17 września 1939 r. ZSRS rozpoczął wojenną inwazję na Polskę. Oprócz nieszczęść, jakie niesie ze sobą wojna, ta wojna była podwójnie okrutna, ponieważ toczyła walkę z Bogiem i jego narodem. O dramacie Biskupa Szelążka i jego diecezji świadczy jego wypowiedź: „rozpoczęła się obrzydliwość spustoszenia… Zakazano uczniom, nauczycielom, urzędnikom i funkcjonariuszom państwowym uczęszczania do kościołów. Wszyscy księża poddani byli […] torturom moralnym, aby zmusić do porzucenia stanu duchownego”.

Ordynariusz łucki okazał się w tych dramatycznych chwilach prawdziwym Pasterzem swoich owiec. Nie opuścił ich ani na chwilę, za co przepłacił internowaniem i więzieniem. Bliski jego współpracownik ks. inf. Stanisław Kobyłecki tak to wspominał: „W osobie biskupa Szelążka wszyscy widzieli bohatera i bojownika o sprawę Kościoła i Ojczyzny w okresie okupacji. Przez cały ten czas trwał na posterunku. Z Łucku nie wyjechał, usunięto go siłą… Toteż, gdy jego zabrakło, duchowieństwo i wierni poczuli się osieroceni i bezbronni.”

Powodem aresztu biskupa był list, który wystosował do Ojca Świętego Piusa XII, w którym opisywał dramatyczną sytuację narodu Polskiego i Kościoła na Wołyniu. Zachowanie bp. Szelążka w kijowskim więzieniu jest godne podziwu. Chociaż miał 80 lat i był jednym z najstarszych więźniów świata zachowywał prawdziwy Boży pokój. Starszy lejtnant Majorow, który prowadził śledztwo przeciwko Biskupowi i kapłanom na zakończenie śledztwa powiedział: „ Muszę przyznać, że wasz biskup jest człowiekiem godnym szacunku”.

Oficjalny akt oskarżenia, z jakim wystąpił NKWD, brzmiał następująco: „Zostaliście aresztowani za antyradziecką działalność”. Śledczy zarzucali Ordynariuszowi, że jego działania podtrzymujące wiarę katolicką na Kresach, miały charakter publiczny, a nie religijny. Działalność misyjną Kościoła pojmowali jako szerzenie katolicyzmu – a więc, ich zdaniem, doktryny wrogiej ZSRS – w świecie. Punktem odniesienia dla śledczych było prawo sowieckie, które od roku 1945 uważało Kresy za ziemi należące do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Dlatego traktowano Biskupa Szelążka razem z uwięzionymi księżmi jako obywatela Ukrainy, który zdradził socjalistyczną ojczyznę.

Sama procedura przesłuchania była długa i często odbywała się nocą, co zwiększało cierpienie organizmu. Chociaż w protokołach nie ma o tym wzmianki, jednak powszechnie wiadomo, że wobec więźniów, zwłaszcza politycznych, KGB stosowało przemoc fizyczną. Cela więzienna, gdzie Biskup spędzał czas między przesłuchaniami, była ciasna, miejsce do spania miał na podłodze obok „paraszy”, o czym świadczy wspomnienie współwięźnia ks. W. Bukowińskiego.

Wyrok, który dostał Bp. Ordynariusz, brzmiał następująco: „Za zdradę ojczyzny, czyli za działalność skierowaną przez obywateli ZSRS dla szkody militarnej mocy ZSRS, jego niepodległości lub nietykalności jego terytorium, jak na przykład: szpiegostwo, zdradа tajemnicy wojskowej, przejście na stronę wrogą, ucieczka za granicę – najwyższa kara – rozstrzelanie z konfiskatą majątku”.

Tylko dzięki interwencji ówczesnego amerykańskiego sekretarza stanu, Jamesa F. Byrnesa, którego osobiście poprosił Papież Pius XII, Pasterz Łucki został zwolniony z więzienia i przymusowo deportowany do Polski…

s. Olga Alina Merecka CST, Irena Rozwadowska, 15.01.17 r.

Literatura:

1. Akta urodzonych parafian Stoczek Łukowski od 1862 do 1874 Księga Pamiątkowa Siedlczan(1844-1905), Warszawa 1927.
2. Bukowiński W. Wspomnienia z więzienia, Krynica Zdrój, X 1969, Zcz 5(1990) nr 18, s.241.
3. Catalogus ecelesiarum. Varsovie-Plociae 1903-1925. W.Góralski. Skład osobowy kapituły w okresie rządów diecezją arcybiskupa Antoniego Juliana Nowowiejskiego… red. A. Suski, W. Góralski, T.Żesrowski, Płock 1991.
4. Chmielewski A.,Nasz Pasterz,MDŁ 1935 nr 12, s 313-314.
5. Drozdieckij, Majorow. Postanowlenije o prodlenii sroka sledstwija,Kijew, 26 IV 1945, ArMSWiA sygn. UT/625/F, t.1, dz. Cyt., (mps) s. 4.
6. Gumkowska S., Biografia A.P. Szelążka, ArST sygn.E/IV-h.
7. Karwowska B. E., Ks.Bp. Adolf Piotr Szelążek wierny świadek Chrystusa, Podkowa Leśna 2000.
8. Kluz W., Wytrwałość- Biskup Adolf Piotr Szelążek Założyciel Zgromadzenia Siótr św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Warszawa 1987.
9. Kobyłecki S., Biografia Ks. Bpa A. P. Szelążka, Rychnowo, 17 IV 1969, ArST sygn. E/V-a.
10. Kobyłecki S., Wspomnienia o ks. Biskupie Szelążku, [bmw], ArST sygn.E/V-b.
11. Kryminalny kodeks URSR, Kyjiw 1945, ArMSWiA sygn. UI/I/F.
12. Kwiatkowski W., Protokół czynności Synodu Diecezjalnego w Łucku odbytego w dniach 30 VII – 1 IX 1927, MDŁ 2(1927) nr 9, s. 648-650.
13. Myra M., Moje wspomnienia o śp.Księdzu Biskupie Adolfie Piotrze Szelążku, Orlik, 29X 1985, ArST sygn. E/IV-f/7.
14. Nasz Pasterz – Jubilat, ŻK 9(19380 nr 37,s. 538.
15. Protokół przesłuchania,Łuck, 4 I 1945, ArMSWiA sygn. UT/625/F, t., cz.A.
16. Szelążek A. P., Autobiografia, ArST sygn. E/I-a.
17. Szelążek A. P., Na chleb dla dzieci w Ochronkach Płockiego towarzystwa Dobroczynności, «Kurier Płocki» 2(1916) nr 240, s. 3
18. Wilk S., Episkopat Polski w latach 1918-1939, Warszawa 1992.
19. Z okazji konsekracji J.E. ks. Biskupa Sufragana Płockiego, «Кurier Płocki» 4(1918) nr 268, s. 1-2.