Fot. Suspilne
Sutkowce to niewielka miejscowość nad Uszycą niedaleko Jarmoliniec. Najbardziej wyrazistą perełką Sutkowiec jest cerkiew murowaną p. w. Niepokalanego Poczęcia NMP, na wzgórzu zbudowaną, bizantyńskiej architektury, obronną, ze strzelnicami i wieżyczkami ze czterech stron, fundowaną przez Bałabanów, a może dawniejszą.
Dzisiaj to zabytek architektury o znaczeniu narodowym. W drugiej połowie maja cerkiew wróciła do własności państwowej. Poprzednimi właścicielami obiektu był patriarchat moskiewski cerkwi prawosławnej.
Urzędnicy z Chmielnickiej Administracji Rejonowej razem z przedstawicielami służby wykonawczej przecięli zamki w bramach kościoła i drzwiach świątyni i weszli do świątyni. Księża prawosławni nie chcieli oddac klucze dobrowolnie. Przejęcie świątyni odbyło się na mocy wyroku sądu w Jarmolińcach.
Wadym Waszczuk, kierownik wydziału architektury dysponowali dokumentami, m.in. wyciągiem z państwowego rejestru praw majątkowych do nieruchomości, dokument potwierdzający prawo własności.
Lokalna mieszkanka Sutkowiec Pani Olena powiedziała, że część mieszkańców wsi już w 2019 roku zdecydowała, że kościół i wspólnota religijna powinny przenieść się do Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej: „Chcemy, żeby w kościele był język ukraiński” – mówiła dziennikarzom Suspilne. Prawosławny batiuszka odmówił lokalnym mieszkańcom i nazwał ich „schizmatykami”. Natomiast razem ze swoimi zwolennikami wynieśli ze świątyni wszystkie wartościowe rzeczy. Pozostał ikonostas, żyrandole, świecznik i jedna ikona.
Sklepienie oparte na jednym słupie pośrodku a do niedawna znajdował się kamień w posadzce z czytelnym napisem “Iwan Bałaban na Sudkowcach pan”. W Sutkowcach także znajdują się ruiny zamku, zbudowanego przez Aleksandra Bałabana, składające się z dwóch narożnych wież, opatrzonych strzelnicami.
Jest to stara osada, należała do potomków Chodki Kroaty, osiadłego tu; i za czasów Władysława Jagiełły, którzy od Jarmoliniec poczęli się zwać Jarmolińskimi. Następnie Sutkowce weszły w dom Bałabanów jako wiano Barbary Jarmolińskiej. Aleksander Bałaban, starosta winnicki, trembowelski i rohatyński, rotmistrz królewski, siostrzeniec hetmana Żółkiewskiego, w bitwie pod Cecora wzięty był do niewoli tureckiej, z której wykupiony kosztem Rzpltej za 10, 000 złp.
Po powrocie do kraju wzniósł w 1623 r. w Sutkowcach zamek obronny. W końcu XVIII wieku należały Sutkowce do Tadeusza Grabianki, znanego mistyka, u którego przebywał tu przez pewien czas słynny Cagliostro (!). Następnie własność Teresy Grabiańczyny, starościny liwskiej, dziś Martyny z Grabianków Zaleskiej. S. posiadały przywilej miasteczka, nadany przez Stanisława Poniatowskiego, ale zdaje się, że z niego nie korzystały.
Słowo Polskie za: Suspilne, Wielki Słownik Geograficzny, 24 maja 2024 r.
