O Charkowie Polacy wiedzą tyle, że studiował tu Józef Piłsudski i że to miasto jest ciągle ostrzeliwane przez usytuowanie w odległości 30 km od rosyjskiej granicy. Nieliczny słyszeli, że bolszewicy urządzili tu „pierwszą stolicę Ukrainy” w czasie kiedy Kijów był kontrolowany przez władze Ukraińskiej Republiki Ludowej. Natomiast Charków był także znacznym ośrodkiem w życiu religijnym polskiej mniejszości i licznych przybyszów z Polski. O tym opowiemy w poniższym artykule.
Historia kościoła rzymskokatolickiego w Charkowie rozpoczęła się wraz z pojawieniem się Polaków w tym mieście – pod koniec XVIII – na początku XIX wieku. W tym czasie rzymskokatolicy Charkowa (Polacy, Niemcy, Francuzi, Włosi i inne) nie mieli jeszcze ani pewnego miejsca dla odprawiania nabożeństw, ani stałego kapłana. Msze wówczas odbywały się w domach prywatnych, 1-m gimnazjum charkowskim oraz w murach Uniwersytetu Charkowskiego.
W 1829 roku charkowska wspólnota katolicka otrzymała stałego duszpasterza, którym został franciszkanin, o. Gemilion Czapliński. W następnym roku katolicy Charkowa kupili dwa dwory przy ulicy Malosumskiej (obecnie – ulica Gogola) z jednopiętrowym budynkiem. 1 października 1832 roku, po przebudowie, ten gmach został konsekrowany jako pierwszy kościół rzymskokatolicki w Charkowie pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Różańca Świętego.
Od samego początku rzymskokatolicy doświadczali znacznych trudności finansowych: często musieli pożyczać pieniądze na budowę. W 1850 roku w pobliżu kościoła wzniesiono plebanię dla duchowieństwa (projekt tej budowli autorstwa podporucznika-inżyniera Werecińskiego znajduje się wśród materiałów archiwalnych). Jednocześnie została przebudowana sama świątynia. We wrześniu 1862 roku parafianie zakupili organy dla kościoła. Pierwszym organistą był Iwan Dombrowski, który pełnił tę funkcję przez 20 lat.
Z czasem wspólnota rzymskokatolicka w Charkowie wzrosła. W 1886 roku parafia liczyła już prawie 3000 wiernych, do których należy dodać 1500 żołnierzy-katolików. Kościół stał się dla nich duchowym centrum, gdzie oni mogli wypowiedzieć modlitwę w języku ojczystym i skomunikować się z rodakami. Warto zauważyć, że wielu charkowskich księży rzymskokatolickich, mających pochodzenie polskie, biegle władało innymi językami europejskimi. Umożliwiało to nie tylko swobodną komunikację z wierzącymi innych narodowości, ale również jednoczenie wielonarodowej wspólnoty katolickiej miasta.
Jednak stan techniczny świątyni pogarszał się, a jej naprawę parafianie uważali za bezsensowną z finansowego punktu widzenia. Więc, zdecydowali zbudować nowy, większy kościół. Po uzyskaniu pozwolenia w 1886 roku rozpoczęto prace przygotowawcze. Sama budowa trwała w latach 1887–1892 i była realizowana wyłącznie kosztem zebranych darowizn. Należy zauważyć, że znany polski architekt Bolesław Michałowski zarządzał projektem i dokonał tego za darmo.
1 grudnia 1891 roku wikariusz kościoła, Piotr Kisarzewski, konsekrował świątynię na cześć Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Z kolei biskup archidiecezji mohylewskiej, Franciszek Szymon, 26 lipca 1892 r. uroczyście konsekrował ołtarz główny. Tymczasem stary gmach, który na dalej był własnością świątyni, został wynajęty Towarzystwu Gimnastycznemu w Charkowie. W 1908 r. na miejscu pierwszego kościoła w Charkowie wybudowano nowy gmach “Domu Polskiego”, zaprojektowany przez polskiego architekta Zdzisława Harmańskiego (ta instytucja nazywała się oficjalnie Charkowskie Polskie Zgromadzenie Publiczne „Dom Polski”, nie zachował się do dziś).
Nowy kościół przy ul. Gogola został zbudowany w stylu neogotyckim, z wysoką dzwonnicą z trzema dzwonami. Świątynia miała cztery ołtarze. A mianowicie – Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (ołtarz główny, z figurą Matki Boskiej, która została wykonana z niebieskiego marmuru przez włoskiego mistrza w XIX wieku i nadal pozostaje relikwią katedry); Ukrzyżowania Zbawiciela (wykonany specjalnie dla kościoła charkowskiego przez polskiego malarza Henryka Semiradskiego); Św. Józefa i Św. Antoniego z Padwy (Padewskiego). Na prawo od ołtarza głównego znajdowała się ambona, do której można było dotrzeć z zakrystii. Pod amboną została ulokowana figura św. Piotra. Na ścianach kościoła w specjalnych niszach wisiały obrazy. W świątyni znajdowały się dwa wykonane z dębu konfesjonały i dębowe ławki.
Kapłani i parafianie rzymskokatoliccy Charkowa prowadzili wielopłaszczyznową działalność: otworzyli dom dla cudzoziemców i szkołę dla biednych dzieci katolickich, zorganizowali budowę kamiennej kaplicy w Sumach itp. Podczas I wojny światowej także opiekowali się nad tysiącami Polaków, którzy w wyniku polityki wojskowych rosyjskich zostali zmuszeni do wyjazdu wewnątrz imperium rosyjskiego (w tym – do guberni charkowskiej).
Leave a Reply