Pod koniec marca książka prof. Leonida Tymoszenki „Fenomen Unii w Brześciu” (Drohobycz 2024) dostała nagrodę Przeglądu Wschodniego. Autor znany badacz, od wielu lat zajmujący się tym problemem.
Historyk spróbował, jak sam pisze, popatrzyć na ten fenomen pod szerszym kątem, przeanalizować go sine ire et studio, biorąc pod uwagę cały kontekst historyczno-kulturowy XV-XVI stuleci. Na podstawie źródeł, które L. Tymoszenko zbierał w celu przygotowania wydania w archiwach ukraińskich, rosyjskich, polskich, białoruskich, watykańskich, angielskich, doszedł on do wniosku, iż przyczyną Unii był nie tyle kryzys cerkwi prawosławnej ile próba Rzeczypospolitej asymilować prawosławnych w łonie kościoła katolickiego.
Jednocześnie autor pisze, że inicjatorzy Unii, ruscy hierarchowie, chcieli poprzez nią podwyższyć poziom oraz autorytet cerkwi ruskiej.
Ważną przyczyną Unii, o której pisano we wcześniejszej historiografii, był kryzys cerkwi prawosławnej. L. Tymoszenko nie zaprzecza go, lecz podkreśla: nie warto ten kryzys wyołbrzymiać. Historyk także wspomina o wyższym poziomie edukacyjnym duchowieństwa katolickiego względem prawosławnego oraz zaznacza równouprawnienie wówczas prawosławnych i katolików w Rzeczypospolitej. Jeżeli przeprowadzać paralele, to ten ostatni argument był nie bez znaczenia dla pewnej części ruskich elit oraz społeczeństwa, które szuka przestrzeni, dające perspektywy i szanse życiowe. Od lat dziwi mnie, że taki niby „drobiazg” nie mógł zaważyć na inicjowaniu procesu Unii. I kolejna uwaga. Historia jako nauczycielka życia pokazuje ważną tendencje: jakiekolwiek procesy natury religijnej, politycznej, ekonomicznej, cywilizacyjnej mogą zdominować w tym lub innym kraju dopiero poprzez impuls wewnętrzny. I właśnie po nim przybiera na sile faktor zewnętrzny, o ile taki miał miejsce. A nie odwrotnie.
„Przegląd Wschodni” to kwartalnik naukowy, wydawany od 1991 r. we współpracy ze Studium. Poświęcony jest historii Europy Wschodniej i Rosji jako regionukulturowo-politycznego; ich dziejów od średniowiecza do współczesności. Najwybitniejsi przedstawiciele historii, historii kultury i sztuki, literatury, językoznawstwa, geografii, demografii, etnologii itp. podejmują w nim szeroko rozumianą problematykę wspólnego dziedzictwa regionu i różnic między poszczególnymi narodami go zamieszkującymi. Redaktorem „Przeglądu Wschodniego” jest Jan Malicki.
Unia brzeska – połączenie Cerkwi prawosławnej z Kościołem łacińskim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dokonane w Brześciu Litewskim w 1596 roku. Część duchownych prawosławnych i wyznawców prawosławia uznała papieża za głowę Kościoła i przyjęła dogmaty katolickie, zachowując bizantyjski ryt liturgiczny.
Leave a Reply