Fot. https://www.facebook.com/MuseumOfVinnytsia
Trwają badania archeologiczne na terenie zespołu klasztornego oo.dominikanów (obecnie katedra pw. Przemienienia Pańskiego Cerkwi Prawosławnej Ukrainy) w Winnicy. Prace są prowadzone przez spedycję archeologiczną Winnickiego Obwodowego Muzeum Krajoznawczego na czele z pracownicą muzeum, doktorem nauk historycznych Olgą Manigdą. W pracach spedycji biorą również udział naukowcy „Muzeum Winnicy” oraz studenci Winnickiego Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego imienia Mychajła Kociubińskiegoo i Donieckiego Uniwersytetu Narodowego imienia Wasyla Stusa.
Jak opowiada pani Olga główne tegoroczne zadanie badawcze polega na otwarciu i oczyszczeniu wykopaliska, badanego w latach 2013-2017. Wówczas pod ziemią zostały odkryte różne budowle i przedmioty okresu od początku XVI do XIX wieku. Specjaliści przeprowadzili gruntowne badania, umożliwiające odkrycie na terenie zespołu klasztornego oo. dominikanów potężnych fundamentów, których dokładne przeznaczenie i datowanie należy jeszcze ustalić.
W 2018 roku obiekt został poddany konserwacji, z możliwością dalszych badań. W tym roku władze miasta zdecydowały o wznowieniu prac. Specjaliści powinni zbadać teren i przedstawić swoje wnioski dotyczące jego przyszłości.
– Wiemy, że dominikanie opisywali swoje życie w Winnicy od momentu założenia tu klasztoru w pierwszej połowie XVII wieku. Dzięki dokumentom wiadomo dokładnie, gdzie powstał pierwszy klasztor i że był drewniany, ale nie mamy jego szczegółowego opisu. Nie wiemy, czy był w całości drewniany, czy też miał kamienny fundament. Więcej wiadomo o życiu dominikanów z ich własnych dokumentów. Na przykład to, że w najlepszych czasach na terenie klasztoru mieszkało do dziesięciu osób, w związku z czym ich pierwszy kompleks nie był duży. Z obecnego wyglądu odkrytego w wykopaliskach fundamentu budowli, możemy wywnioskować, że zdemontowano go w celu wykorzystania w późniejszych konstrukcjach, ponieważ zachowała się tylko niewielka jego część (w miejscu skrzyżowania fundamentów). Być może nad nim znajdowała się budowla, dzięki czemu zachowały się pozostałości fundamentów – opowiada Olga Manigda.
W tym roku archeologom udało się odnaleźć dwie kozackie fajki z białej gliny z XVII w., kilka monet z czasów Imperium Rosyjskiego, dwa komplety płytek z XVIII w., fragmenty ceramiki z XVII-XIX w. I tym podobne.
Prace wykopaliskowe na terenie klasztoru dominikanów rozpoczęły się w drugiej połowie czerwca i potrwają mniej więcej do końca lipca 2023 roku.
Podstawowe informacje o kompleksie dominikańskim w Winnicy, przygotowane przez Wiktorię Kołesnyk, starszą badaczkę naukową „Muzeum w Winnicy”:
W 1624 r. (według innych źródeł 1626 r.) kapituła dominikańska podjęła decyzję, zatwierdzoną przez biskupa łuckiego Grochowskiego, o przeniesieniu dominikanów z Czerlenkowa (obecnie wieś rejonu winnickiego) do Winnicy. Zakonnicy nabyli w mieście działkę obok zespołu jezuickiego, który wówczas był wytyczony, ale jeszcze niezabudowany. Oba kompleksy były rozdzielone ulicą, która później zniknęła.
Do 1630 r. dominikanie zbudowali niewielki drewniany klasztor z kościołem (prawdopodobnie na kamiennym fundamencie). Fundusze na budowę – 4000 zł w trakcie przesiedlenia z Czerlenkowa, przeznaczył pierwszy fundator kompleksu dominikańskiego w Winnicy, Stefan Czerlenkowski. Ponadto wykorzystano darowizny dobroczyńców. Terytorium klasztoru stopniowo powiększało się również dzięki prywatnym przekazom różnych osób.
Niektórzy badacze datują budowę otaczającego klasztor dominikanów muru z otworami strzelniczymi 1647 rokiem, ale tak potężna i kosztowna budowa wokół niewielkiego kompleksu drewnianego wydaje się mało prawdopodobna. Przypuszczamy, że ogrodzenie sprzed czasów Chmielniczyzny również było drewniane.
Pierwsza osada dominikańska w Winnicy została dwukrotnie zniszczona: w 1648 r. przez Kozaków oraz około 1700 r. przez Tatarów. Po pierwszym zniszczeniu odbudował go Stefan Czerlenkowski, po drugim Michał Kaletyński. Jednak drewniana budowa stopniowo ulegała rujnacji. W latach 1750-1758 na tym samym miejscu wzniesiono murowany kościół z klasztorem (zatwierdzony dominikanom przez Konstytucję sejmową z 1647 r.), nieznacznie tylko wyższy od budynków drewnianych. Fundatorami byli bracławski sędzia ziemski Michał Grocholski i jego żona Anna z Radzimińskich, którzy w 1758 r. przepisali 30.000 zł na utrzymanie dla winnickich dominikanów. Prawdopodobnie właśnie w tym okresie zespół dominikański został otoczony murem opasującym, podobnie jak jezuicki. Oba zespoły oddzielone były także murem, którego większość stanowiły mury dwóch skrzydeł klasztoru jezuitów.
Lidia Baranowska za: „Muzeum Winnicy”, 15 lipca 2023 r.
