Fot. sp
W tym roku obchodzona jest 230. rocznica urodzin najwybitniejszego komediopisarza w historii literatury polskiej, słynnego dramaturga, poety, pamiętnikarza, działacza społecznego, honorowego obywatela Lwowa, hrabiego Aleksandra Fredry (1793–1876).
Ten człowiek znany jest jako dziadek metropolity Andrija Szeptyckiego, lecz jego życie było nie mniej ciekawe. Urodził się 20 czerwca 1793 roku w Surochowie niedaleko Jarosławia w bogatej rodzinie szlacheckiej – jego ojciec był posłem na Sejm Galicyjski, a matka Marianna z Dembińskich była hrabiną herbu Rawicz (zginęła tragicznie w 1806 roku podczas pożaru majątku w Beńkowej Wiszni (obecnie Wisznia obw. lwowskiego). Pałac Fredrów-Szeptyckich dobrze zachował do dziś (na zdjęciu).
Po śmierci matki ojciec wraz z 13-letnim synem wyjeżdżają do Lwowa. W 1809 roku Aleksander zaciągnął się do armii Księstwa Warszawskiego, brał nawet udział w wyprawie wojsk napoleońskich na Moskwę i bitwie pod Borodino, a w czasie odwrotu z Rosji został ranny i trafił do niewoli, z której uciekł i wrócił do Lwowa. Za zasługi wojskowe otrzymał order Legii Honorowej i krzyż Virtuti Militari. W 1815 roku, po klęsce Napoleona, młody hrabia wrócił do rodzinnego majątku w Beńkowej Wiszni, gdzie zarządzał gospodarstwem.
Jednocześnie rozpoczął pracę nad swoją pierwszą komedią docenioną przez publiczność „Pan Geldhab”, który ukazał się w 1818 roku. Równie udane dzieła „Mąż i żona”, „Damy i huzary” przyniosły poecie coraz większe uznanie publiczności. A. Fredro potrafił swoimi utworami podbić publiczność w Warszawie, Lwowie i Krakowie, jednak po pewnym czasie Fredro spotkał się z krytyką pisarzy, z powodu której wycofał się z twórczości na przeto 18 lat. Premiera najbardziej znanej komedii Fredry „Zemsta” odbyła się w 1834 roku.
W 1828 roku Fredro poślubił swoją długoletnią ukochaną – Zofię z Jabłonowskich Skarbkową, z którą miał dzieci: Jana-Aleksandra, podobnie jak ojciec komediopisarza, oraz Zofię Szeptycką, która została matką m.in. Romana, późniejszego metropolity Andrija Szeptyckiego.
Fredro sprawnie zarządzał rodzinnym majątkiem, ale był też aktywnym obywatelem. Brał udział w życiu publicznym i społecznym, był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Akademii Umiejętności i posłem do Sejmu Krajowego. Zadbał o budowę w Galicji pierwszej linii kolejowej, organizował Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Galicyjską Kasę Oszczędności.
W latach 50. przebywał z rodziną w Paryżu, gdzie poznał Adama Mickiewicza. W ostatnich latach Aleksander Fredro ciężko chorował i unikał towarzystwa ludzi – lubił spędzać czas z rodziną, na rodzinnych wieczorach z dziećmi. Zmarł 15 lipca 1876 roku we Lwowie, pochowano go w rodzinnej kaplicy w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Rudkach.
Najbardziej znane komedie pisarza to m.in. „Pan Jowialski”, „Śluby panieńskie”, „Zemsta”, „Nowy Don Kichot, czyli sto szaleństw”, które do dziś pojawiają się na scenach teatralnych nie tylko w Polsce. Fredro był autorem komedii obyczajowych z życia szlachty, głównie prowincjonalnej. Nie bał się wskazywać opinii publicznej ważnych spraw, jednocześnie przedstawiał je satyrycznie, często kpiąc z ówczesnej szlachty.
Niektóre swoje utwory pisał „do szuflady”, więc publiczność mogła docenić te dzieła dopiero po śmierci autora. Obok dramatów Fredro pisał wiersze i poematy, komedie, pamiętniki, opowiadania. Szczególne miejsce zajmują bajki: „Małpa w kąpieli”, „Zupa na gwoździu” czy „Paweł i Gaweł” dotychczas lubiane przez dzieci. W 1870 roku ukazał się zbiór aforyzmów „Zapiski starucha”, w których przyznawał: „Komedia wyłącznie tendencyjna nic nie nauczy, nikogo nie poprawi. Więcej w niej zawsze złości niż prawdy”. Dlatego komedie Fredry nie są dydaktyczne. Bawią i śmieszą, a jeżeli „wychowują to tylko w takim sensie, w jakim śmieszność jest orężem przeciwko głupstwu”. Komedia Fredry to „komedia charakterów”. Złożona budowa postaci stanowi jedną z najbardziej oryginalnych, indywidualnych cech jego utworów. Świat wykreowany przez Aleksandra Fredrę nie jest czarno-biały, dlatego jeśli nawet bohaterowie posiadają ewidentne wady, złe skłonności, budzą często sympatię lub współczucie. W swoich komediach Fredro był mistrzem w charakterystyce bohaterów, kształtowaniu akcji i giętkości języka. Język Fredry jest w ogóle niezwykły: pełen wdzięku, płynny, pozbawiony jakichkolwiek ograniczeń.
Fredro był i pozostaje najczęściej granym autorem w Polsce. Dzieła Fredry tłumaczono na wiele języków, w tym angielski, francuski, niemiecki, ukraiński, czeski, rumuński, węgierski i słowacki. Wiele powiedzonek A. Fredry weszło do polskiego języka potocznego, czasami nie zdajemy sobie sprawy, że „mówimy jak Fredro” („wolnoć Tomku w swoim domku” , „jak ty komu, tak on tobie”, „szanuj zdrowie należycie, bo jak umrzesz, stracisz życie”, „jeśli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi luby”.
Lidia Baranowska, 5 lipca 2023 r.
