26-28 kwietnia 1920 roku polskie oddziały w składzie 52 pułku piechoty strzelców kresowych i 4 pułku strzelców podhalańskich stoczyły ciężkie walki z wojskami rosyjsko-bolszewickimi i wspierającymi jednostkami Ukraińskiej Armii Halickiej (wówczas przemianowanej na Czerwoną Ukraińską Armię Halicką po zawarciu porozumienia z Rosjanami). O pięknej rocznicy wyparcia okupantów z tej części Ukrainy w ramach sojuszu Piłsudski-Petlura przypomina sztandar 4 pułku, odnaleziony w miejscu jego ostatnich walk pod Tomaszowem Lubelskim w 1939 roku.
Powróćmy do roku 1920. O zaciętych walkach polsko-bolszewickich w okolicach Baru przypomina napis na prawej stronie sztandaru: „Bar-Wołkowińce, 26 IV 1920 roku”.
Źródła historyczne podają że bitwa o podolski Bar była dużym wyzwaniem dla Polaków w pierwszej fazie ofensywy kijowskiej i zarówno jak i w drugiej fazie pochłonęła tysiące strat w ludziach.
Rejonu Baru, jak podają źródła historyczne, broniła sowiecka 45 Dywizja Strzelców posiadająca na swoich skrzydłach ukraińskie 3. i 2 Brygadę Strzelców Siczowych. Ukraińcy z terenów Galicji Wschodniej, wyparci przez Polaków za Zbrucz zgodzili się na sojusz militarny z rosyjsko-bolszeckimi oddziałami by dalej walczyć z Polakami, tyle że pod czerwonym a nie niebiesko-żołtym sztandarem.
Teren pod Barem im sprzyjał. Do dwóch mostów na rzece przed Barem prowadziły od zachodu przez mokradła dwie drogi. Oba mosty i samo miasto obsadziła brygada strzelców, wzmocniona trzema bateriami artylerii. 25 kwietnia polska 12 Dywizja piechoty przerwała front sowiecki pod Bucniami. Jednak grupa płk. Leona Silickiego została zatrzymana pod Wasiutyńcami i nie zdołała obejść Baru od północnego wschodu. Dlatego dowódca dywizji płk Marian Żegota-Januszajtis zdecydował się na atak frontalny i skierował pod Bar 52 pułk piechoty, wzmocniony III dywizjonem 12 pułku artylerii polowej.
Dowódca 52 pułku piechoty kpt. Piotr Kończyc zdecydował się na natarcie nocne. Na most zachodni miały uderzyć 6 i 8 kompania z plutonem saperów i plutonem działek piechoty, pod ogólnym dowództwem por. Jana Witowskiego, a na wschodni 5 i 7 kompania z plutonem karabinów maszynowych ppor. Tomasika, pod ogólnym dowództwem por. Dyby. 10 kompania stanowiła odwód pierwszej grupy. 27 kwietnia około 0.30, po krótkim przygotowaniu artyleryjskim, kompanie ruszyły do natarcia. 6 kompania ppor. Marcina Nawrockiego, wzmocniona saperami, podeszła do samego mostu. Osłonę ogniową swoimi karabinami maszynowymi zapewnił por. Baran. Mimo silnego oddziaływania sowieckiej broni maszynowej, most został zdobyty, ale dalszy atak okazał się niemożliwy. Celem wzmocnienia natarcia, do walki weszła 8 kompania. W wyniku krwawych i zażartych walk udało się pierwszej grupie wejść do miasta.
W tym samym czasie 7 kompania ppor. Budryka szturmowała wschodni most, a 5 kompania usiłowała kilkakrotnie uderzyć na miasto. W tej sytuacji dowódca grupy por. Dyba nakazał ponowne przygotowanie szturmu z wykorzystaniem ognia granatów karabinowych. W walce na bagnety i granaty ręczne udało się ostatecznie przejście przez most. Nad ranem rozpoczęto walki uliczne. Nieprzyjaciel stawiał silny opór, a polskie kompanie walczyły o każdy dom. Walki uliczne trwały do wczesnych godzin południowych.
Walki o Bar zakończyły się zwycięstwem 52 pułku piechoty. Sowiecka 45 Dywizja Strzelców zmuszona została do odwrotu, a ukraińska 3 Brygada Strzelców Siczowych poddała się Polakom. Jednak walki pod Barem i czas potrzebny na rozbrojenie strzelców siczowych opóźniły o dwa dni ofensywę 6 Armii w składzie której walczyły oddziały Ukraińskiej Republiki Ludowej.
Dwa dni później Wojsko Polskie wyzwoliło od bolszewików Winnicę. Stacjonujące tam oddziały Ukraińskiej Armii Halickiej wcześniej wznieciły antyrosyjskie powstanie, atakując oddziały Jakira w mieście. Niestety powstanie upadło nie doczekawszy się nadejścia Polaków. Wycofujące się z miasta oddziały CzUHA poddali się nadchodzącym żołnierzom Wojska Polskiego.
W fazie odwrotnej ofensywy kijowskiej pod Barem rozegrała się jeszcze jedna bitwa Polaków z bolszewikami, wskutek której kilkaset żołnierzy i oficerów polskich polegli broniąc ziemi Podola wschodniego przez rosyjsko-bolszwickim wojskiem oraz sojuszu Piłsudski-Peltura.
Miasto Bar znane jest m.in. z trylogii „Ogniem i mieczem” jako potężna forteca kresowa na równi z Kamieńcem Podolskim. Obecnie pełni rolę centrum administracyjnego hromady barskiej w obwodzie winnickim na Ukrainie.
Słowo Polskie za: X, Wikipedia, własne źródła, fot. X, Wikipedia, 3 maja 2025 r.
Leave a Reply