Tywrów leży na wschodnim Podolu, na lewym brzegu Bohu. Przypuszcza się, że nazwa może wiązać się ze słowiańskim plemieniem Tywerców, których ślady obecności zostały odkryte w pobliżu rzeki Boh.
Pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1505 roku. Jest to przywilej wielkiego księcia litewskiego Aleksandra dla ziemianina bracławskiego Teodora Daszkiewicza, potwierdzający prawa rodziny do miejscowości, nadane już w XIV w. przez księcia Witolda.
Tywrów wielokrotnie był pustoszony przez Tatarów, w 1648 r. została opanowany przez wojska kozackie Maksyma Krywonosa. Wówczaz zniszczony został także pierwszy, drewniany kościół katolicki, wzniesiony w 1569 r.
W 1742 właściciel Tywrowa, bracławski chorąży Michał Kalityński sprowadził do Tywrowa oo. dominikanów z Winnicy i ufundował murowany kościół pw. św. Michała Archanioła, a także klasztor. W kościele umieszczono kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, która w przyszłości zasłynie licznymi łaskami i zostanie nazwana Matką Bożą Tywrowską. W roku 1744, za czasów Zachariasza Jaroszyńskiego, miejscowość otrzymała prawa miejskie, wówczas dochodzi również do dynamicznego rozwoju miasteczka.
W XVIII w. w Tywrowie Zachariasz Jaroszyński wybudował pałac (1700–1774), Kiedy wygasła linia jego spadkobierców, na miasto i ziemie wokół niego zaczęli pretendować jak przedstawiciele ubocznej linii Kaletyńskich tak i rodzina Jaroszyńskich. „Rodzinne sprzeczki” w 1756 roku przerodziły się w małą wojnę. Po najeździe na Tywrów z dobrze uzbrojonym oddziałem, Zachary Jaroszyński wygrał krwawą bitwę, w której z obu stron stosowano nawet artylerię (!).
W 1833 r. oo. dominikanie zostają zmuszeni dekretem carskim do opuszczenia miasta, kościół zostaje objęty przez księży diecezjalnych. W 1891 roku tywrowski pałac sprzedano podolskiej prawosławnej diecezji prawosławnej, która otworzyła w nim seminarium duchowne.
Po siedmiu latach funkcjonowania seminarium pałac spłonął, przy czym szczególnie ucierpiała centralna część z fasadą, zwróconą do klasztora. Zachowała się jedynie parkowa fasada w stylu późnego baroku. Obecnie w przebudowanym pałacu znajduje się liceum.
Na początku XIX wieku w Tywrowie było dwie cerkwie, kościół, synagoga i żydowski dom modlitwy, szkoła, zarząd gminy, 4 młyny wodne, gorzelnia, cegielnia, 17 sklepów, stacja pocztowa, telegraf, apteka. Przed wojną w Tywrowie istniała liczna mniejszość żydowska. Po wkroczeniu nazistów w 1941 r., w centrum miasteczka powstało getto, większość ludności została rozstrzelana. W czasach sowieckich zabudowania kościoła i klasztoru zostały wykorzystane na potrzeby fabryki plastiku, z powodu czego obiekty sakralne ogromnie ucierpiały.
Od 1992 r. w Tywrowie ponownie działa parafia katolicka, początkowo prowadzona wówczas przez Misjonarzy Oblatów. Zabudowania poklasztorne i kościół należą obecnie do parafii i są poddawane gruntownemu remontowi. Dziś w zabudowaniach klasztoru znajduje się również „Memoriał Pamięci Męczenników Za Wiarę” otwarty 1 sierpnia 2018 roku, w 80. rocznicę rozstrzelania ok. 15 tys. wiernych w Tywrowie w ramach operacji polskiej.
Z Tywrowa pochodzi Karol Jaroszyński – uważany za najbogatszego Polaka pierwszego dwudziestolecia XX wieku.
Lidia Baranowska, fot. grafika z XX wieku, 9 listopada 2024 r.
Leave a Reply