Fot. censor.net
Iwan Mazepa jest ważną postacią w historii Europy XVII – początku XVIII wieków. Pochodzący z szlacheckiej rodziny Mazepa-Kołodyńskich herbu Mazepa II w rodowej wsi Mazepińce koło Białej Cerkwi na terenie województwa kijowskiego Rzeczypospolitej.
Pradziadek Iwana Mazepy Michał Mazepa otrzymał od króla Zygmunta II Augusta za zasługi wojskowe przed Rzecząpospolitą majątek szlachecki Mazepińce. Rodzicami Iwana byli Adam Stefan Mazepa Kołodyński, podczaszy czernihowski, szlachcic na urzędzie Rzeczypospolitej i Maryna z domu Mokiewska (1617-1707), szlachcianka z okolic Białej Cerkwi, po śmierci męża prawosławna przeorysza w Ławrze Peczerskiej pod imieniem Maria Magdalena.
Iwan Mazepa Kołodyński kształcił się w Kolegium Mohylańskim w Kijowie, kolegium jezuickim w Warszawie, za rekomendacją ojca został pokojowym Jana Kazimierza, który wysłał go celem kształcenia w podróż do Europy Zachodniej.
W latach 1659–1663 w służbie dyplomatycznej Rzeczypospolitej. W 1663 powrócił na Ukrainę naddnieprzańską w poselstwie, wiozącym buławę hetmańską Pawłowi Teterze, i otrzymał urząd podczaszego czernihowskiego, a także mocno podupadły majątek Mazepińce. Na służbie hetmana prawobrzeżnego Petra Doroszenki, po schwytaniu przez kozaków Hetmanatu lewobrzeżnego został wybrany na esauła a potem i na hetmana pod naciskiem Moskowii.
Później zrezygnował ze współpracy z Moskowią i w 1705 Mazepa zmienił front i zaczął prowadzić tajne rozmowy z Rzecząpospolitą i Szwecją, które doprowadziły do zawarcia w 1708 umowy między Mazepą i królem Stanisławem Leszczyńskim, której gwarantem był Karol XII.
Car Piotr I po tym jak dowiedział się o nowym sojuszu spalił stolicę Hetmanatu – Baturyn i wymordował jego mieszkańców, Rosyjska Cerkiew Prawosławna obłożyła Mazepę klątwą.
Po przyłączeniu się do Szwedów, wojska kozackie po wodzą Mazepy wzięły udział w bitwie pod Połtawą, gdzie 8 lipca 1709 rozegrała się decydująca bitwa, zakończona wielką klęską wojsk szwedzkich. Mazepa wraz z Karolem XII schronił się na terytorium Imperium Osmańskiego. Zatrzymał się w Varniţy pod Benderami w Hospodarstwie Mołdawskim, gdzie zmarł 2 października 1709.
Iwan Mazepa został odznaczony Orderem Świętego Andrzeja Pierwozwannogo (1700) i Orderem Orła Białego.
Iwan Mazepa doskonale władał łaciną, językiem polskim, dobrze mówił po tatarsku i niemiecku. Staraniem i sumptem Mazepy powstało wiele budowli w stylu baroku kozackiego, w tym: nowa siedziba Akademii Mohylańskiej, Sobór Sofijski w Kijowie, sobór św. Mikołaja, sobór Objawienia Pańskiego, Cerkiew Nadbramna Św. Trójcy, cerkiew Wszystkich Świętych, cerkiew Narodzenia Najświętszej Bogurodzicy w kompleksie Ławry Peczerskiej w Kijowie i nowe mury Ławry, a także Monaster Wniebowstąpienia Pańskiego w Perejasławiu.
Mazepa stał się bohaterem licznych dzieł literackich. Wpierw jak młody amant na dworze polskiego króla Augusta II, potem jako kozacki przywódca i bohater narodu ukraińskiego.
Mazepę opiewali George Byron, Aleksander Puszkin, Wiktor Hugo, Juliusz Słowacki, Józef Bohdan Zaleski, Bertolt Brecht, Ferenc Liszt, Piotr Czajkowski, Taras Szewczenko i Bohdan Łepki.
Słowo Polskie, fot. censor.net, 15 czerwca 2023 r.
