Do łagrów rosyjskich po kampanii wrześniowej dostało się ponad 250 tys. polskich żołnierzy i oficerów. Część z nich została zamordowana z rozkazu Stalina i innych decydentów bolszewickiej Rosji. Ci, którzy przetrwali, stali się podstawą dla tworzenia Polskich Sił Zbrojnych w Rosji. Kiedy bolszewiccy dowódcy zaczęli dostrzegać w Polakach nie tylko wrogów ale także możliwych sojuszników w walce z Niemcami, przy polskich jednostkach na terenie Rosji zaczęły się także pojawiać i odradzać zespoły artystyczne i teatralne.
Ochotniczka Jadwiga Domańska pracowała w Buzułuku jako świetliczarka, i brała udział w tworzeniu teatru dywizyjnego przy Brygadzie Wileńskiej. Teatr ten miał raczej charakter amatorski, niemniej prowadził pożyteczną pracę wystawiając okolicznościowe wieczornice w świetlicach, a potem na wolnym powietrzu.
Na wiosnę 1942 r. dołączyła do komórki kierowanej przez Witolda Sikorskiego i razem z zebranym tam zespołem brała udział w wystawieniu około 10 różnych widowisk, do czasu przejścia oddziałów z Rosji do Iraku.
Programy te były przeważnie złożone z inscenizowanych obrazów, oraz występów wokalnych, chóralnych i indywidualnych, z deklamacji, tańców ludowych itp. Zachowały się nawet fotografie z wystawienia w dniu 19 marca 1942 r. scen z,,Księcia Niezłomnego” Juliusza Słowackiego.
Dekoracje były robione z koców i prześcieradeł, które zdołano jeszcze otrzymać ze szpitala przed wybuchem epidemii. Przedstawienie to odbyło się na scenie świetlicowej. Widział je ówczesny ambasador polski w Moskwie prof. S. Kot, który uważał, że tego rodzaju widowisko powinno by być przewiezione do Anglii i pokazane w Londynie. Inne widowiska inscenizowano na wolnym powietrzu m. in. przed monumentalnymi ruinami tzw. Wieży Tamerlana w Szachryziabz (Uzbekistan).
Z podpisów pod fotografiami w albumie pamiątkowym, będącym w posiada- niu por. Witolda Sikorskiego wynika, iż w zespole tego teatru polowego brali m. in. udział: Mieczysław Pręgowski (śpiewak), Józef Stępniewski (aktor teatrów prowincjonalnych), Piotr Łazoryszcza (tancerz estradowy), Zbigniew Czechowski (muzyk, który potem popełnił samobójstwo w Anglii), Edward Hanus (przemysłowiec naftowy, który potem zginął w wypadku samochodowym w Aleksandrii), Aleksander Borski (meloman, kompozytor tekstów piosenek i melodii, który potem zdezerterował z wojska w Palestynie), Mieczysław Kostkowski (aktor, który wszedł następnie do zespołu teatru dramatycznego) jak również Michał Siemiradzki (artysta-malarz i dekorator). Orkiestrą dyrygował Rudolf Krupa.
Zachowały się też ślady widowiska pod tytułem ,,Święcone bez bólu”, danego 5 kwietnia 1942 r. z udziałem siostry szpitalnej Marii Walowej. Jest też zdjęcie z,,Wesela Krakowskiego” w inscenizacji ochotniczki Marii Chwalibóg. Z tymi przedstawieniami jeżdżono również do innych oddziałów: występowano w Jakobag, w Cziragczi, Kitap i in.
Zachowała się też fotografia potwierdzająca udział kilku ochotniczek-amatorek w rozmaitych widowiskach, jak m. in. Maria Zapletal, Jadwiga Siekierska, Zofia Kinel i Hannna Chojnowska. Brały one udział w widowisku kilku-aktowym pt.,,Ich sześciu”, z Michałem Siemiradzkim, wystawionym w Tockoje na przełomie 1941/42 r.
Jeszcze na terenie Rosji, w związku ze zgłoszeniem się do służby wspomnianych zespołów rewiowych dochodzi do swego rodzaju kryzysu na stanowisku szefa Wojskowego Biura Kultury i Oświaty. Odchodzi z niego kpt. Walerian Charkiewicz, a obejmuje je pisarz i dziennikarz Stanisław Strumpf-Wojtkiewicz. Następuje to jeszcze przed wizytą gen. W. Sikorskiego, któremu towarzyszył Ksawery Pruszyński.
Warto nadmienić, że w końcu czerwca 1942 r. referat filmowy ukończył pierwszą kronikę filmową PSZ w ZSSR długości ok. 400 m. W lipcu wykańczano film średniometrażowy (ok. 800 m) obrazujący życie oddziałów przy sztabie PSZ wg scenariusza. Zbierane były też zdjęcia do dużego filmu historycznego o po- szczególnych etapach organizacji Armii Polskiej w Rosji.
O bogactwie i różnorodności zespołów połów rewiowo-muzycznych świadczą imprezy urządzane w różnych dywizjach, z tym, iż wygląda jakby każda większa jednostka miała ambicje posiadania własnego zespołu teatralnego. W rękach płk Romualda Boryckiego zachował się m. in. program wieczoru muzycznego z występami Czołówki Teatralnej, urządzony z ramienia dowództwa IX Dywizji Piecho- ty w garnizonie Taszłak pod Margełanem, Dolina Fergańska (USSR), gdzie znajdowała się siedziba dowództwa tej dywizji.
W 1942 r. podczas pobytu w Uzbekistanie u stóp Pamiru zawiązał się zespół teatralny, który wystawił tam widowisko pt. „,Grunwald” na małej scenie w Suzak. Teatr zorganizował por. Bohdan Mintowt-Czyż. Po przejeździe,,Wilków” do Iraku, teatr ten został wskrzeszony i dawał przedstawienia w Khanakinie. Między in. wystawił on ,,Paradę Wspomnień”. Zespół dotrwał aż do przyjazdu, ,Wilków” do Anglii, gdzie do zespołu wszedł aktor Tadeusz Faliszewski i wystawiony został program pt. ,,Wycinanki”.
Słowo Polskie za: Orzeł Biały, czerwiec 1978, 4 listopada 2024 r.
Leave a Reply