Kiedy został wybudowany Polski Dom Ludowy (PDL) w Sądowej Wiszni? Oto pytanie! Nikt tego już nie pamięta. Drewniany lub modrzejowy PDL został wybudowany w tym mieście przy końcu XIX wieku, zaraz po wytyczeniu i wybudowania drogi do Dworca Kolejowego, czyli ulicy Kolejowej.
Niektórzy twierdzą, że PDL zbudowano zaraz na początku XX wieku, kiedy to w pobliżu powstał „Bank Spółdzielczy” i „Sąd Grodzki”. To też jest możliwe, wówczas do PDL dobudowano drewnianą salę na 400 miejsc i scenę. W czasie I wojny światowej w Sali Widowiskowej w PDL działał szpital – lazaret dla rannych z wojska austriackiego, a potem i rosyjskiego. W czasie I wojny światowej PDL został uszkodzony i za Polski był remontowany przy użyciu różnych materiałów a konkretniej drzewa budowlanego, przekazanego przez „Centralę Krajową dla gospodarczej odbudowy Galicji, skrót „C. O. G”.
W dniu 24.09.1922 roku w PDL odbyło się zebranie na którym uchwalono nowy statut i wybrano nowy zarząd w składzie: dr. Zygmunt Atlass – adwokat, Andrzej Borecki – właściciel realności, Kazimierz Czechowicz – słuchacz praw, Franciszek Doliński – wł. real, Emil Dzięgało – zast. sekwostratora skarbowego, Kazimierz Kral – wł. real, Michał Misiąg – wł. real, Wojciech Ryziński – wł. real, Franciszek Słupek – wł. real, Józef Stachurski – kand. adw., Józef Stankiewicz – pom. kanc. sąd, Rudolf Torski – stolarz, Antoni Truchanowicz – aplikant sądowy, Franciszek Truchanowicz – pom. kanc, Franciszek Czechowicz – wł. real, Tomasz Tychanowicz – budowniczy, Józef Czechowicz – kupiec, Zygmunt Kral – kupiec.
Pozwolę sobie dodać fragmenty statutu PDL: … Towarzystwo nosi nazwę „Polski Dom Ludowy” (PDL) w S/W, i mieści się we własnym budynku na „Małym Blichu” … . Działalność Towarzystwa rozcjąga się na S/W i okręg sądowy Sądowa Wisznia. Zadaniem Towarzystwa jest ogniskowanie życia narodowego, społecznego i kulturalnego – niezbędnego do utrwalenia bytu Niepodległej Ojczyzny, zadokumentowanie Polskości tej ziemi przy zgodnej, obywatelskiej a narodowej współpracy współpracy Polaków m. S/W o okręgu sądowego, wykształcenie typu obywatela Przeczypospolitej Polskiej w duchu i zasadach demokratycznych, szerzenie oświaty i kultury za pomocą odczytów, urządzenie wieczorów i uroczystości obchodowych, przedstawień i zakładanie czytelń. Towarzystwo ma zadanie również jednoczyć wszystkie Polskie związki i Stowarzyszenia w mieście i okręgu … .
Fundusze Towarzystwa powstają z: wpisowego – 100 Mp, i miesięcznych składek – 100 Mp, oraz ze stałych opłat, przez różne Towarzystwa, wynajmujących siedzibę w PDL. Również dochody PDL będą wspomagać subwencje władz i instytucji społecznych, ofiar i darowizn, legatów, dochodów z przedstawień, odczytów, zabaw i widowisk.
W PDL wynajmowała lokal „Lotna Komisja Urzędu Miar” ze Lwowa, która za urzędowanie w mieście płaciła 90 zł, w tym 44 zł 10 gr zarządowi PDL. Dok. 30.09.1931 r.
Pieczęć „PDL” w S/W. Rok 1936.
Na walnym zebraniu w dniu 24.03.1935 roku wybrano nowy zarząd w składzie: Prezes PDL – Tomasz Tychanowicz; wiceprezes – Emil Ohly; sekretarz – Bronisław Wild; skarbnik – Kazimierz Kral; czł. zarz: dr Zygmunt Atlass, Władysław Borecki, Kazimierz Doliński.
Na zdjęciu: 1. W IV Zlocie Sokolstwa Polskiego we Lwowie w dniach 28 / 29.06.1903 r, uczestniczyła i delegacja ze S/W. Zdjęcie od K. Ryzińskiego z Nysy, byłego DRUHA. 2. Pieczęć „PDL” w S/W. Rok 1936.
W PDL mieszkał Wiss Józef , on pilnował PDL, a pracował jako maszynista maszyny parowej na młynie Wajdenbauma w S/W. Miał: c. Albinę 1924 ru, c. Marię – Janinę 1928 ru, s. Ludwika s. Józefa – wywieźli ich na Sybir, po wojnie powrócili i wyjechali na Zachód.
W PDL mieli swoje lokum różne polskie organizacje, jak to: „Sokół”, „Strzelec” (Związek Strzelecki), „Związek Podoficerów rezerwy”, biblioteka, chór i orkiestra, teatr amatorski.
„Sokół” we Lwowie został zarejestrowany w roku 07.02.1867; a w S/W – dopiero w roku 1898, i był podporządkowany Okręgowi IV w Przemyślu. Organizacje które należały do tego okręgu w pobliskich miastach i wioskach zostały zarejestrowane w następujących latach: Przemyśl – 1885; Sambor – 1891, Mościska – 1894; Dobromil – 1899; Lubaczów – 1903; Chyrow – 1904; Krakowiec – 1911; Pnikut – 1906 i in.
Honorowym Prezesem Związku Strzeleckiego w Sądowej Wiszni był ppłk. Tadeusz Filipowicz, mąż JWP Henriety hr Gottleb – Haszlakiewicz z Dołhomościsk. Tadeusz Filipowicz założył też Związek Strzelecki w Dołhomościskach. Na początku XX wieku Prezesem Organizacii narodowych i „Sokoła” w S/W był notaryusz Maryan Glazarewicz. Ta informacja jest z klepsydry, informującej że Maryan Glazarewicz zmarł 07.05.1921 r.
W dniu 22.11.1935 przy Polskim Domu Ludowym w S/W działały takie organizacje: 1. Stowarzyszenie „Polski Dom Ludowy”. 2. Związek Strzelecki.
W dniu 14.02.1937 roku w PDL w S/W odbyło się zebranie założycielskie Stowarzyszenia „Polska Chrześcijańska Kasa Bezprocentowa” (PCKB). W liście do Starosty z prośbą o rejestrację podpisali się założycieli PCKB: 1. Ks. Jan Pelczarski – proboszcz. 2. O. Atanazy Matlak – gwardian oo. Fr. Ref. 3. Ks. Zygmunt Bogkaj – em. proboszcz. 4. Ludwika Szydłowska – c. Władysława i Anny, ur. 13.09.1899 r we Lwowie, przy rodzicach. Dr Alojzy Szczepański – adwokat, prezes PCKB. 6. ks. Feliks Pięta – ks. katecheta. 7. Józef Węgrzyniak – kier. Szk. 8. Dr Józef Szayna – sędzia tabul. 9. Józef Sankowski – Dyr. Banku Sp. 10. Jan Wawryk – emer. urz. sąd. 11. Franciszek Kassan – urz. 12. Leon Czmiel – mistrz murarski. 13. Stanisław Tarczyński – urz. PKP. 14. Stanisław Węgrzyniak – urz. PKP. 15. Józef Czechowicz – kupiec. 16. Stanisław Borecki – kupiec. 17. Antoni Konopacki – masarz. 18. inż. Zygmunt – Łuczkiewicz – kier. Eksp. 19. Kazimierz Słupek – mistrz kraw. 20. Stanisław Ryziński – urz. magistratu. 21. Mieczysław Pasiecznik – praktykant sąd.
W PDL działało Amatorskie Kóło Teatralno – Artystyczne im. Stefana Zeromskiego, które przygotowywało różne przedstawienia w ciągu roku. Do teatru należała córka naczelnika kancelarii Sądu Grodzkiego – Wanda Raińczuk. Wanda grała w różnych sztukach, i są wspomnienia, że w czasie jednej ze sztuk w PDL, tu byli jacyś reżyserowie ze Lwowa, którym się bardzo spodobała i samo przedstawienie i gra 16 – 17 letniej Wandy, którą widzowie wynieśli na scenę na rękach (!). Lwowiacy powiedzieli że Wanda ma prawdziwy talent i zapraszali do Lwowa. Niestety zaczeła się wojna. Jedna ze sztuk granych w PDL przez wiszeńskich amatorów sceny była „Zemsta” Aleksandra Fredro. Latem 1939 roku teatr amatorski z PDL w S/W dawał przedstawienie dla studentów Legii Akademickiej w Ożomli, gdzie ci Junacy z Krakowa budowali szkołę. Wśród studentów był i Karol Wojtyła!
W teatrze brała czynny udział Emilia Wild z d. Hołówko, a było to do 1939 roku.
Wystąpienia artystów – amatorów były darmowe, ale … czasami chodził ktoś z kapeluszem po sali… i te uzyskane złotówki były przeznaczone na zakup strojów a też lokowane na konto bankowe, na koszt planowanej budowy murowanego PDL w S/W.
Na zdjęciu: Uczestnicy wystawy „Zemsta” Aleksandra Fredro w Polskim Domu Ludowym. Stoją, od lewej: 1. Chomczyński Józef. 2. Słupek Józef. 3. Tychanowicz Roman(?). 4. Słupek. 5. NN. 6. Rak Antoni. 7. NN. 8. Kłosowski Bronek. Siedzą, od lewej: 1. Sienkiewiczowa – nauczycielka. 2. Słupek Franek. 3. Janeczek Jan. 4. Graff Krystyna z Zagród. 11. NN. Fotografia z 1938 r.
Przy PDL także działała „Liga Kobiet”, która urządzała bale dobroczynne, na których zbierano datki na cele charytatywne. Również przy PDL działała organizacja „Sokoł”. W jednym z okumentów od 24 czerwca 1906 roku jest taka informacja, że polskie Towarzystwa „Sokole” są na Ziemi Przemyskiej w takich miejscowościach: Brzozowie, Cieszanowie, Chyrowie, Dobromilu, Dynowie, Jaworowie, Jarosławiu, Lisku, Lubaczowie, Mościskach, Przemyślu, Radymnie, Samborze, Sanoku, Sądowej Wiszni, Starym Samborze, Sieniawie, Ustrzykach i Zagórzu.
Nieznani „Sokoły” ze S/W, z pocz. XX w. Zdjęcie od Dolińskich – Tychanowiczów – Krzyżanowskich. Przed wojną do „Sokoła”należeli Boreccy, Kaliński, Konopacki, Pasiecznik, Ryziński, Parkasiewicz – ostatni komendant, Roman Wróbel i in. 2. Lesia Słupek – artystka kółka amatorskiego przy PDL, w stroju góralskim, który wypożyczał na wystawy Ksiądz – Gwardjan z klasztoru.
Chór „Strzelca” na tle PDL. Po lewej, z batutą – dyrygent Karol Szajfert, Michał Jasnogórski – w jasnym garniturze, Franciszek Horaczek – niski, Bronisław Kłosowski, NN, Kazimierz Frań, Włodzimierz Wędrychowicz, NN, Franciszek Chomczyński, Słupek(?). W drugim rzędzie, w drzwiach – Józef Urbański, Józef Horaczek, Szajfert Stanisław, Dyhdało O, reszta – NN. Rok, około 1938 r.
Defilada na 11 Listopada 1938 roku ulicą Lwowską. Widoczne tu: Karol Szajfert, Józef Urbański, Włodzimierz Wędrychowicz i in.
Zaproszenie wysłane A. Sempowiczowi na Akademię XV Lecia Niepodległości w PDL
Zaproszenie wysłane Adamowi Sępowiczowi na Zabawę tanęczną, organizowaną przez Związek Podoficerów Rezerwy w S/W w 1932 r.
Do PDL prowadziła od ulicy Kolejowej , przed „Bankiem Spółdzielczym” w lewo, boczna uliczka. Znowuż z Rynku do PDL przez rzekę Wiszenka była zbudowana szeroka kładka. W stronę szkoły przez rzeczkę Rakówka była ułożena wąziutka kładeczka bez poręczy. Przez kładki chodziło się do PDL i na korty tenisowe i ogródek sportowy na „BLICHu”. W czasie wiosennym, kiedy rzeka się podnosiła, to te kładki były, w większości, rujnowane przez krę. Kładki jak i Polski Dom Ludowy nie przetrwał do dnia dzisiejszego w pierwotnym wyglądzie.
Na zdjęciu po lewej: Danusia Bruczkowska, Parkasiewicz J. (?) i Zdisława Szajfert na kładeczce od szkoły do PDL. Rok 1944. Po prawej: Czerniawski(?) – syn młynarza na Kolejowej, Maria Wiss – Kot, Marian Kot, Józef Barszczak z „Polaków”. Zdjęcie z, około, 1938 roku zrobione przy kładce z poręczem na ścieżce z Rynku do PDL.
Po II wojnie światowej i powrocie Sowietów w budunku PDL przebywała organizacja kooperacyjno – handlowa. Do Sali PDL zrobiono szeroką bramę, przez którą wjeżdżały ciężarówki z towarami. Z czasem, handlarzy sowieccy przenieśli się do innych budynków w mieście. Sala PDL została rozebrana, a w pozostałych pomieszczeniach zamieszkały trzy rodziny, i tak jest na dzień dzisiejszy.
PDL. Lipiec 1944 r.
„To” co zostało z PDL. Niema mieszkania na poddaszu, niema Sali widowiskowej. Rok 2002.
Roman Wójcicki, Sądowa Wisznia, 6 listopada 2024 r.
Informacja: Pan Roman Wójcicki jest autorem książki w języku polskim o historii miasteczka Sądowa Wisznia i jej okolic. Historia Domu Polskiego w Sądowej Wiszni jest małą próbką tego, co w tej książce się znajduje. Obszar badań Pan Romana obejmuje głównie okres zaboru austriackiego i II Rzeczypospolitej. Autor książki jest otwarty na propozycje jej wydania. Instytucje i osoby zainteresowane mogą pisać w tej sprawie na: [email protected], [email protected]
Leave a Reply