Po Unii Lubelskiej na mapie Rzeczpospolitej Obojga Narodów pojawiło się województwo bracławskie. Jego nazwa pochodzi od pierwszej stolicy Bracławszczyzny – Bracławia, który zresztą pozostawał takową tylko przez następne 29 lat od 1569 po 1598 rok.
W 1598 roku sądy ziemskie i grodzkie przeniesiono do Winnicy, która stała się nową stolicą województwa w statusie miasta królewskiego – czyli jego mieszkańcy posiadali większe uprawnienia w porównaniu z miastami rycerskimi czy biskupimi.
Warto od razu zaznaczyć, że na terenie Bracławszczyzny istniało jeszcze tylko jedno miasto królewskie – Hajsyn. Ani Bar, postawiony przez królową Bonę Sforzę, ani Chmielnik, ani nawet rezydencja „króla Podola” Tulczyn, takiego statusu nie posiadały.
Dzisiejszy obwód winnicki jest usytuowany w 95 proc. na terenie byłego województwa bracławskiego, no może z małym wyjątkiem Baru i okolicznych wiosek, który mieścił się w granicach województwa podolskiego z centrum w Kamieńcu Podolskim.
Herby Podola (żółte słońce) i Bracławszczyzny (półmiesiąc z krzyżem) są uwiecznione w oficjalnej fladze województwa winnickiego. Dwie czerwone smugi na nim powtarzają tło herbu województwa bracławskiego a dwie niebieskie – dwie największe rzeki – Dniestr i Południowy Bug (stara nazwa Boh).
Flaga obwodu winnickiego
Województwo Bracławskie po rosyjskiej okupacji Wschodniego Podola (II rozbiór Polski, 1793 rok) zostało częścią guberni podolskiej, co nie znaczyło utraty polskich wpływów na życie społeczne i polityczne regionu.
Miejscowi Polacy posiadali najwięcej gruntów rolnych aż do powstania styczniowego (1863-64), kiedy carskie władze zmuszali polskie ziemiaństwo do sprzedaży ziemi Rosjanom lub Żydom, lecz te ziemie po jakimś czasie znów wracały do Polaków i pod koniec XIX wieku większość terenów dzisiejszego obwodu winnickiego znów wróciła do rąk polskich.
Co wiemy o wybitnych Polakach z obwodu winnickiego? Najbardziej znany z nich urodził się niedaleko Chmielnika w Kuryłówce i po latach został premierem w rządzie II RP. Był nim Ignacy Jan Paderewski, który zasługuje także na tytuł najbardziej znanego polskiego pianisty.
Kolejna bardzo znana postać, która mieszkała na terenie obwodu winnickiego zasługuje na tytuł: „Największy zdrajca Polski”. Był nim Stanisław Szczęsny Potocki – inicjator spisku przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, niekoronowany król Podola, który wybudował przepiękną rezydencję w Tulczynie. Co wiemy o Szczęsnym Potockim? Ciekawostką jest to, że był tak bogaty, że utrzymywał całą armię żołnierzy, kupił sobie żonę u kamienieckiego starosty de Witta – słynną Greczankę Zofię Glawani.
Kolejna znana osoba, urodzona w obwodzie winnickim – Jan Brzechwa z Żmerynki, znany polski dziecięcy poeta, lubiany i recytowany autor „Akademii Pana Kleksa”. Warto wspomnieć także o Piotrze Jaksa Bykowskim z Jakuszyniec pod Winnicą, znanym pisarzu, który zmarł w Warszawie.
No i najpopularniejszy w ostatnich miesiącach Polak, który urodził się w Illińcach a zmarł w Koziatyniu – Tomasz Padurra. Padurra napisał słynny hymn polsko-ukraińskiej przyjaźni – „Hej Sokoły”. Półtora miesiąca temu obchodziliśmy 215. rocznicę jego urodzin i 145. rocznicę śmierci i zainstalowaliśmy w Illińcach tablicę jemu poświęconą.
Warto także wspomnieć o Adamie Remigiuszu Grocholskim, urodzonym w Strzyżawce pod Winnicą, który był pomocnikiem Marszałka Piłsudskiego w sztabie WP a po niemiecko-sowieckiej agresji na Polskę stanął na czele zakonspirowanej sieci Armii Krajowej „Wachlarz”, która miała na celu organizowanie akcji sabotażowych i dywersji na okupowanym przez Niemców terenie.
Po wybitnych Polakach z terenów Wschodniego Podola przechodzimy do tematu najbardziej rozpoznawalnych zabytków architektonicznych, kojarzonych z polskim dziedzictwem narodowym.
Jakie zabytki, związane z Polską lub Polakami znajdują się na terenie obwodu winnickiego?
